II श्रावणी मंगळवारच्या हार्दिक शुभेच्छा II-(श्रावणी मंगळवार - लेख)

[Atul Kaviraje]

                 II श्रावणी मंगळवारच्या हार्दिक शुभेच्छा II
               ----------------------------------------
                           (श्रावणी मंगळवार - लेख)
                        -------------------------


मित्र/मैत्रिणींनो,

     आज श्रावणी मंगळवार. ऐकुया तर या दिवसाचे महत्त्व आणि माहिती, आणि मंगळा-गौरीची पूजा-अर्चन आणि खेळले जाणारे विविध खेळ. मराठी कवितेतील, माझ्या सर्व कवी बंधू आणि कवयित्री भगिनींना श्रावणी मंगळवारच्या हार्दिक शुभेच्छा.


     महिलांसाठी खास क्षण आला मंगळागौरीचा सण, जाणून घ्या पूजाविधी आणि महत्व:--
   -------------------------------------------------------------------

     महाराष्ट्रात सोमवार, ९ ऑगस्ट रोजी श्रावण सुरू होत आहे. श्रावणाचा आरंभ आणि समाप्ती दोन्ही सोमवारीच आहेत. श्रावणमासारंभ सोमवारी होत असून, १० तारखेला येणाऱ्या मंगळवार पासून महिलांचा खास अशा मंगळागौर व्रताला प्रारंभ होईल. या वर्षी ...

     श्रावण हा धार्मिक व्रत-वैकल्यांचा पवित्र महिना. शिवपूजनाला महत्व देणाऱ्या या श्रावण मासात येते मंगळागौर. सन २०२१ मध्ये महाराष्ट्रात सोमवार, ९ ऑगस्ट रोजी श्रावण सुरू होत आहे. श्रावणाचा आरंभ आणि समाप्ती दोन्ही सोमवारीच आहेत. श्रावणमासारंभ सोमवारी होत असून, १० तारखेला येणाऱ्या मंगळवार पासून महिलांचा खास अशा मंगळागौर व्रताला प्रारंभ होईल. या वर्षी श्रावण महिन्यात ४ मंगळवार १०,१७,२४,३१ ऑगस्ट २०२१ या दिवशी हा व्रत उत्सव रंगणार आहे.

     मंगळागौर हे हिंदू धर्मातील एक व्रत आहे. ते श्रावण महिन्यातील प्रत्येक मंगळवारी नवविवाहीत महिलेने लग्नानंतर पहिली पाच वर्ष करावयाचे असते.पतीपत्नीमधील आत्यंतिक प्रेम व निष्ठेचा आदर्श म्हणून शिवपार्वती या दांपत्याकडे पाहिले जाते. त्यांचा आशिर्वाद असावा त्यांची कृपादृष्टी असावी या हेतूने ही पूजा केली जाते. मंगळागौरीचे व्रत, परंपरा आणि मान्यता यांविषयी जाणून घेऊया...

                    ​मंगळागौरीचे पूजन:-----
                 --------------------

     अन्नपूर्णा देवीची मूर्ती चौरंगावर स्थापन करावी. सर्वप्रथम गणपतीपूजन, कलश-घंटा-दीप पूजन करून मंगळागौर किंवा अन्नपूर्णेच्या मूर्तीवर शिव-मंगलागौरीचे आवाहन करावे. यानंतर षोडशोपचारे पूजा करावी. काही ठिकाणी देवीला कणकेचे अलंकार वाहण्याची पद्धत आहे. नंतर देवीची अंगपूजा करुन देवीला विविध पत्री, फुले वाहावीत. नंतर तांदूळ, पांढरे तीळ, जिरे, मुगाची डाळ इ. धान्ये मूठीने अर्पण करावीत. धूप-दीप-नैवेद्य अर्पण करावा. षोडशोपचार पूजा झाल्यावर सर्व प्रकारच्या संपत्ती प्राप्ती, दीर्घायुष्य, अखंड सौभाग्य प्राप्ती व सर्व मनोकामना पूर्ण होण्याकरिता देवीला तीन अर्घ्य द्यावीत. यानंतर मंगळागौरीची कहाणी वाचावी. देवीला विविध पक्क्वान्नांनी युक्त महानैवेद्य अर्पण करुन कणकेच्या सोळा दिव्यांनी व काडवातींनी आरती करावी. सायंकाळी पुन्हा देवीची आरती करून देवीसमोर पारंपारिक खेळ खेळून जागरण करावे.

                  ​मंगळागौरीचे खेळ:-----
                ------------------

     साधी फुगडी, एका हाताची फुगडी, त्रिफुला फुगडी, चौफुला फुगडी, दंड फुगडी, कंबर फुगडी, गुडघ्याची फुगडी, केरसुणी फुगडी, जाते फुगडी, बस फुगडी, भुई फुगडी किंवा बैठी फुगडी, कासव फुगडी, पाट फुगडी, लोळण फुगडी, लाटणे फुगडी आणि फुलपाखरू फुगडी असे फुगडीचे अनेक प्रकार खेळले जातात. फुगडीनंतर दोन-तीन प्रकाराचा झिम्मा, तळ्यात-मळ्यात, खुर्ची का मिर्ची, नाच गं घुमा, आटुंश पान, तिखट मीठ मसाला, तांदूळ सडू बाई, कीस बाई कीस.. दोडका कीस, आगोटं-पागोटं, कोंबडय़ाचे तीन-चार प्रकार, आळुंकी-साळुंकी, सासू-सुनेचे अथवा सवतींचे भांडण, आवळा वेचू की कवळा वेचू, किकीचे पान, माझी आई मोठी की तुझी आई मोठी, नखोल्या, ताक, सोमू-गोमू, काच-किरडा, धोबीघाट, होडी, मासा, भोवर भेंडी, अडवळ घूम, पडवळ घूम, गोफ असे मजेदार व प्रसंगी मिश्कील खेळ रंगत जातात.

                  ​मंगळागौरीचे उद्यापन:-----
                ---------------------

     मंगळागौरीचे व्रत व्यक्तिगत असले तरी पूजा मात्र सामूहिक केली जाते. नवविवाहित स्त्रिया या दिवशी स्नान आटोपून नववारी नेसून या पूजेला बसतात, यात जिची मंगळागौर असेल तिच्यासोबत गावातील, नात्यातील, ओळखीपाळखीतील इतरही नवविवाहित मुलींना पूजेसाठी बोलाविले जाते. जिने मंगळागौरीचे उद्यापन केलेले असते तिला मणी, मंगळसूत्र, जोडवी, साडी, खण देतात. जुन्या-जाणत्या स्त्रियांकडून माहिती घेतल्यास या खेळांचे तब्बल ७२ प्रकार व उपप्रकार सांगितले जातात. प्रत्येक खेळाला लयबद्धता आहे व त्यासोबतची गाणी ही स्त्रीभावनांचे, तिच्या कौटुंबिक सुखदु:खांचे हे प्रतिबिंब आहे.

                (संकलक - प्रियांका वाणी)
             --------------------------

              (साभार आणि सौजन्य-संदर्भ-महाराष्ट्रटाइम्स .कॉम)
            -----------------------------------------------


-----संकलन
-----श्री.अतुल एस.परब(अतुल कवीराजे)
-----दिनांक-10.08.2021.