म्हणी - "आपण हसे लोकाला, शेंबूड आपल्या नाकाला"

[Atul Kaviraje]

मित्र/मैत्रिणींनो,

   'चारोळी व म्हणी" या विषया अंतर्गत आजची म्हण आहे - "आपण हसे लोकाला, शेंबूड आपल्या नाकाला"


                                     म्हणी
                                 क्रमांक -27
                  "आपण हसे लोकाला, शेंबूड आपल्या नाकाला"
                -------------------------------------------


27. आपण हसे लोकाला, शेंबूड आपल्या नाकाला
     ----------------------------------------

--ज्या दोषाबद्दल आपण दुसर्‍याला हसतो. तोच दोष आपल्या अंगी असणे.
--संस्कृतपर्यायः - स्वयमशुद्ध: परान् आशङ्कते।
-- बऱ्याच वेळेला आपण जेव्हा दुसऱ्याला हसतो तेव्हा आपल्या उणिवांकडे आपण दुर्लक्ष करतो . शब्दशः अर्थ घेताना आपल्याच नाकातून शेंबूड गळत असताना आपण दुसर्या व्यक्तीच्या व्यंगाकडे बघून हसणे कितपत योग्य आहे ?
--ज्या दोषाबद्दल लोकास हसायचे, तोच दोष आपल्यात असताना दुर्लक्ष करणे.
--ज्या दोषाबद्दल आपण दुसऱ्यावर हसतो तोच दोष आपल्या अंगी असतो.
-- दुसऱ्याला आपण ज्या दोषाबद्दल हसतो तोच दोष नेमका आपल्याजवळ असणे.
--ज्या अवगुणांसाठी आपण दुसऱ्याला असतो, तोच दोष आपल्या अंगी असणे.
-- स्वतःच्या ठिकाणी एखादा दुर्गुण असून तोच जर दुसर्‍यामध्ये दिसला तर आपण त्याला हसतो. या हसण्याला किंमत असत नाही. स्वतः शुद्ध राहून मग दुसर्‍यास नावे ठेवावीत पाहिजे तर.
--The guilt that we laugh at others is the guilt we have.

                    (साभार आणि सौजन्य-संदर्भ - महासराव .कॉम)
                   ------------------------------------------

                                  उदाहरण:---
                                 ----------

     'आपण हसे लोकाला अन् शेंबूड आपल्या नाकाला' ही म्हण कोणाबाबत वापरावी, असा आम्ही गेले अनेक दिवस विचार करीत होतो. (म्हणजे आम्ही स्वतः तसे अगदीच यास पात्र होतो. पण आम्ही एवढेही 'पात्र' नसल्यानं असल्या कलमांतून स्वतःस वगळण्याचा धोरणीपणा बाळगून आहोत.) मात्र, गेल्या काही दिवसांत आपल्या राज्यात चाललेल्या अनेकविध वाईट-साईट गोष्टी पाहून आपल्या मरहूम राज्य सरकारास ही म्हण 'गौरवपदक' म्हणून प्रदान करावी, असे तीव्रतेने वाटू लागले आहे. बाबा अन् आबा नामे या मंडळींच्या शेंबूडभरल्या नाकाखाली सगळ्या राज्याचं नाक खाली जाईल, अशा भयानक घटना घडताहेत. सरकारचे प्रमुख म्हणून त्यांस आपल्या या सर्दाळलेल्या नाकाची जबाबदारी नाकारता येणार नाही, हे शेंबडे पोरदेखील सांगेल. उगाच दिल्लीपेक्षा मुंबई बरी आणि शेजारच्या गुजरातपेक्षा आमच्या राज्यात कशी जास्त प्रगती झाली, याचे पोलिस अन् बाबूलोकांनी तयार केलेले आकडे रयतेच्या तोंडावर फेकून आपली सर्दी बरी होणार नाही अन् नाकातला तो त्याज्य पदार्थही लपून राहणार नाही, हे ते ओळखतील तो सुदिन. बरे, या लोकांस नुसती अकार्यक्षतेची सर्दी झाली असती, तर पाच दिवसांच्या टीकेच्या गोळ्या खाऊन किंवा टीकेचा 'टिका' लावून ती बरीही केली असती. पण या सरकारास झालेले नानाविध विकार बरे करायला, स्वर्गातून अश्विनीकुमारच पाचारण करावे लागतील. (भ्रष्टाचाराचा आरोप असलेले दिल्लीवाले अश्विनीकुमार नव्हेत. हे म्हणजे इंद्राचे डॉक्टर बंधू...) या विकारांत काय नाही? डोळ्यांत जातीय विद्वेषाची कावीळ आहे, पोलिसांच्या खंबीरतेला पॅरालिसिस झालाय, प्रशासनाच्या हृदयात भ्रष्टाचाराचं ब्लॉकेज झालंय, मंत्रिमंडळाच्या मेंदूला राजकीय हेतूंचं हॅमरेज झालंय, स्वाभिमानाच्या मणक्याला लाचारीचं फ्रॅक्चर झालंय, गोरगरिबांच्या तक्रारी ऐकण्यासाठी दिलेल्या कानाला कायमचं बधिरत्व आलंय... अशा या अत्यवस्थ रुग्णानं तातडीनं उपचार घ्यावेत की दुसऱ्याला माझ्यापेक्षा कसे जास्त आजार झालेयत हे सांगत बसावं? असो. सरकारची अशी अवस्था तर विरोधक त्यांच्यापेक्षा मरणासन्न अवस्थेला पोचलेले. सरकारच्या सर्दीचा संसर्ग यांना झाला आणि त्याचं रूपांतर भयावह अशा क्षयात झालं. अशा अवस्थेत माणूस एकच गोष्ट करू शकतो. ती म्हणजे सेटलमेंट! कोण सरकार आणि कोण विरोधक हे ओळखूच येऊ नये, एवढं यांचं अद्वैत. एवढं अपरंपार प्रेमाचं उदाहरण आणखी कुठं तरी पाहायला मिळेल का? त्यासाठी या 'महान राष्ट्रा'तच यावं लागतं. हे म्हणजे एखाद्या पेशंटला दवाखान्यात न्यावं आणि त्याचा आजार बघून चक्कर आलेल्या डॉक्टरलाच सलाइन लावायची बारी यावी, तसं झालं. आणि आता उरली रयत. तिची अवस्था तर पेशंटच्याही पुढची आहे. सुरुवातीला तिला असहायतेचे, उद्वेगाचे, संतापाचे झटके आले. पण कुणीच उपचार केले नाहीत. रयत आधी सरकारच्या दारात, मग विरोधकांच्या दारात बसून राहिली. कुणी तरी आपली दखल घेईल, मायेनं जखमेवर मलम लावील, अशी खोटी आशा बाळगून... पण शेवटी कुणीच काहीच केलं नाही. जखमा चिघळत गेल्या. वेदना वाढल्या, वाढतच गेल्या. रयतेचा आरडाओरडा ऐकवेना. एके दिवशी हा पेशंट फारच सीरियस झाला अन् अचानक कोमात गेला. आता हूं नाही की चूं नाही! सगळा ओरडा थांबला... वेदनांची जाणीव नष्ट झाली... भयानक जखमा झालेलं दुखरं शरीर घेऊनही पेशंट कसा शांत शांत झाला... आता कधी तरी तोंडातून येणारा बारीकसा, अस्फुट हुंकार हीच त्याच्या जिवंत असण्याची एकमेव खूण... बाकी सगळा देह कसा थंडगार, निर्विकार मांसाचा गोळा... आपला पेशंट असा पडलेला पाहून सरकार दवाखान्यात येऊन, हसून म्हणालं – 'व्वा.. आरडाओरडा थांबला, म्हणजे वेदना थांबल्या. आमचा पेशंट बरा झाला...!' अन् असं म्हणत सरकार पुन्हा खदखदा हसू लागलं... त्याच त्या शेंबडानं भरलेल्या नाकानं!


                (साभार आणि सौजन्य-संदर्भ-महाराष्ट्रटाइम्स.इंडियाटाइम्स.कॉम)
               --------------------------------------------------------


-----संकलन
-----श्री.अतुल एस.परब(अतुल कवीराजे)
-----दिनांक-30.08.2021-सोमवार.