म्हणी-"गाव करी ते राव ना करी"

[Atul Kaviraje]

मित्र/मैत्रिणींनो,

   'चारोळी व म्हणी" या विषया अंतर्गत आजची म्हण आहे - "गाव करी ते राव ना करी"


                                            म्हणी
                                         क्रमांक-95
                                 "गाव करी ते राव ना करी"
                                ------------------------


95. गाव करी ते राव ना करी
    -----------------------

--श्रीमंत व्यक्ति स्वत:च्या बळावर जे करू शकत नाही ते एकीच्या बळावर सामान्य माणसे करू शकतात.
--श्रीमंत माणूस स्वतःच्या बळावर जे करू शकणार नाही ते अन्य माणसे एकीच्या बळावर करू शकतात.
--एकीचे बळ एकट्या माणसाच्या कामाच्या तुलनेत जास्त असते व त्यामुळे अशक्य गोष्टी सुद्धा साध्य होतात.
--सगळ्या गांवकर्‍यांची एकजूट झाल्‍यावर प्रत्‍यक्ष राजाला सुद्धां जे अशक्‍य, ते काम सहज होते गांवाच्या एकीचे एवढे बळ असते.


                      (साभार आणि सौजन्य-संदर्भ - महासराव .कॉम)
                     ------------------------------------------

                      गाव करी ते राव काय करी..! (बातमी)---

     गाव करी ते राव काय करी..! अशी आपल्याकडे एक म्हण आहे. जेमतेम १०० घरे असलेल्या पारानोटे ग्रामस्थांनी कोणताही विशेष सरकारी निधी आणि प्रशासकीय मदत यांच्याशिवाय गावाचा कायापालट करायचं ठरवलं आणि त्यात ते यशस्वी झाले..! इतकंच नाही तर गावाला २०१३-१४ चा बारा लाख रुपयांचा निर्मल ग्राम पुरस्कार देखील प्राप्त झाला. चला, तर वाचूया, या निर्मल ग्रामाची यशस्वी 'ग्रामगीता'..!

     दोड़ा जिल्ह्यातील साधारण १०० उंबऱ्यांच पारनोटे गाव. या गावाने सरकार, प्रशासन यांच्या मदतीशिवाय समस्या सोडवून एका स्वयंपूर्ण गावाचा आदर्श निर्माण केला. या गावात ग्रामीण जीवनाचं खरं वैभव पहायला मिळतं. इंटरनेट, लॅंडलाईन अशा सर्व आधुनिक सोयींनी परिपूर्ण असलेल्या या गावाचा साक्षरता दर १००% आहे, तर गुन्हेगारी दर ०% आहे. नागरिक स्वच्छतेच्या बाबतीत अतिशय जागरूक असल्याने कोणीही उघड्यावर शौचास जात नाही.

     पारानोटे ग्रामस्थ हंसराज मनहस सांगतात, "चार दशकांपूर्वी गावाची परिस्थिती पूर्णपणे उलटी आणि किळसवाणी होती. स्वच्छतेच्या बाबतीत लोकांमध्ये जागरूकता नव्हती. गावात शौचालये नसल्याने गावकरी उघड्यावर शौचास जायचे. त्यामुळे मलेरिया आणि इतर साथीच्या रोगांचे थैमान होते. बालमृत्यूचे प्रमाण देखील खूप होते.
मात्र, हळूहळू गावकऱ्यांना त्यांची चूक कळत गेली. सार्वजनिक, वैयक्तिक स्वच्छता, आरोग्य याबाबतीत एका स्थानिक समाजसेवी संस्थेने पुढाकार घेतला आणि प्रबोधन करण्यास सुरुवात केली. गावकरी देखील या कार्यात सहभागी होत गेले. प्रयत्नांती आमचं गाव स्वच्छ, सुंदर आणि हागणदारीमुक्त झालं. आता गावात घरटी एक शौचालय आहे.''
गावाच्या प्रत्येक भागात महिला व पुरुषवर्गाचं संघटन उभं झालं आहे. दोन आठवड्यातून एकदा त्यांची बैठक असते. कार्यकर्त्याना त्यांची कामे विभागून दिली जातात. अपरिहार्य कारणांशिवाय या बैठकांना गैरहजर राहाणाऱ्याला ५० रुपये दंड आकारला जातो. या गावाला अक्रोड उत्पादनाचे हब बनवून आणखी एक मैलाचा दगड तयार करण्याचे येथील ग्रामस्थांचे स्वप्न आहे.

     गावाचे सरपंच डॉ. विमल मनहस म्हणतात, की आमच्या गावाला कोणताही विशेष सरकारी निधी मिळालेला नाही. मनरेगा आणि इतर सरकारी योजनांतून आलेल्या गंगाजळीचा स्थानिकांच्या मदतीने वापर करून आम्ही आमच्या योजना राबविल्या. आमच्या गावात स्वच्छ पिण्यायोग्य पाणी, भूमिगत सांडपाणी व्यवस्थापन व  निचरा अशा सोयीसुविधा प्रत्येक घरात केल्या आहेत.

     गावाला २०१३-१४ चा 'निर्मल ग्राम पुरस्कार' प्राप्त झाला आहे. या पुरस्कारा अंतर्गत गावासाठी बारा लाख रुपये जाहीर झाले. त्यातील सहा लाख गावाला मिळाले असून उरलेली रक्कम मिळणे बाकी आहे. सहकारी तत्वावर दुग्धविकास केल्याने आसपासच्या गावांत आम्ही दूग्धोत्पादनात देखील अग्रेसर आहोत. आमच्याकडे शेतीशी पूरक असलेले कुक्कुटपालन, खत उत्पादन, रेनवॉटर हार्वेसटिंग यांचाही विकास झाला आहे."
आता या गावाची अर्थव्यवस्था पारंपारिक शेतीकडून अधिक बाजारमूल्य असलेल्या अक्रोड, केशर यांच्या उत्पादनाडे वळते आहे. यामुळे गावाचा महसूल वाढण्यास मदत होईल.

     मात्र, किश्ट्वर-प्रेमनगर या राष्ट्रीय महामार्गापासून फक्त २ किमीवर असलेले हे गाव आजही रस्त्याने जोडलेले नाही. लोकनियुक्त प्रतिनिधींकडून आश्वासनांशिवाय काहीच पदरात पडत नाही, हीच ग्रामस्थांची तक्रार आहे. याविषयी गावातील वकील बलसिंग मानस म्हणतात, "या गावात अनेक डॉक्टर, इंजिनिअर, वकील, पोलीस अधिकारी आणि न्यायाधीशही झाले. तरीही हे गाव दुर्लक्षित आणि मुख्य प्रवाहातून बाजुला राहिले आहे. आमच्याकडे सरकारी शाळा असल्याने शिक्षणाची सोय असली तरी आरोग्य आणि दळणवळण या बाबतीत मागे पडतो आहोत."

     या गावाची स्वतःची खास वैशिष्टये त्याच्या निसर्गरम्यतेला साज चढवतात. हे गाव तंटामुक्त असल्याने कोणताही कलह येथे परस्पर सामंजस्याने सोडविला जातो. एकूणच काय तर, 'संघटन में शक्ती हैं' हे पुन्हा एकदा या गावाने पटवून दिलं. केवळ परिस्थितीच्या तक्रारी न करता स्वत:चे 'श्रमदान' आणि 'समयदान' यांच्या बळावर संपूर्ण देशाला संघटन शक्तीचा एक उत्तम आदर्श घालून देणाऱ्या या गावास 'भारतीयन्स'चा सलाम!

                      (साभार आणि सौजन्य-संदर्भ-भारतीयन्स.कॉम)
                     -----------------------------------------


-----संकलन
-----श्री.अतुल एस.परब(अतुल कवीराजे)
-----दिनांक-26.12.2021-रविवार.