मला आवडलेला लेख-लेख क्रमांक-122-वैदिक गणित ?-अ-

[Atul Kaviraje]

                                   "मला आवडलेला लेख"
                                      लेख क्रमांक-122
                                  ---------------------

मित्र/मैत्रिणींनो,

     आज वाचूया, "मला आवडलेला लेख" या शीर्षकI-अंतर्गत, एक महत्त्वाचा, अभ्यासपूर्ण आणि ज्ञानवर्धक लेख. या लेखाचे शीर्षक आहे- "वैदिक गणित ?"

                              वैदिक गणित ?--अ--
                             ------------------

     वैदिक गणित म्हणजे नेमके काय आहे हे बहुतेकांना माहीत नसते. या वर बाजारात पुस्तके आहेत पण ती आणून वाचण्याच्या फंदात फार कोणी पडत नाही, व वाचले तरी त्यावर विचार तर फारच कमी लोक करतात. त्यातून आपली मानसिकता अशी आहे कि कोणतीही गोष्ट वेद पुराणातून आहे असे म्हंटले कि आपला त्यावर चटकन विश्वास बसतो एवढेच नव्हे तर ते आधुनिक विज्ञाना पेक्षा श्रेष्ठच असणार असा पण आपला समज असतो. या मानसिकते मुळे वैदिक गणित म्हणजे गणिताची काही तरी श्रेष्ठतम पद्धती आहे असा एक भ्रम पसरलेला आहे. ज्येष्ठ गणितज्ञ व शास्त्रज्ञ जयंत नारळीकर यांनी भारतात विज्ञानाचा इतिहास या विषयावर "The Scientific Edge, The Indian Scientist from Vedic To Modern Times" असे एक पुस्तक लिहिले आहे. यात वैदिक गणितावर पण काही विवेचन आहे. यातला काही निवडक भाग मराठीत रूपान्तर करण्याचा प्रयत्न करून उपक्रमच्या वाचकां करता देत आहे. [पुस्तकातील पान २६ ते ३१ मधून]. जिथे मला असे वाटले कि रूपान्तर नीट होत नाहीये, तिथे नारळीकरांचे इंग्रजी शब्द जसेच्या तसे वापरले आहेत. निळ्या अक्षरातील भाग पुस्तकातून रूपान्तरित आहे. काळ्या अक्षरात जे आहे ते माझे आहे.

     वैदिक गणित म्हणजे वेदात असलेले गणित असा अर्थ निघतो. पण जनसामान्यात वैदिक गणित म्हणून जे प्रसिद्ध आहे ते जगद्गुरु शंकराचार्य स्वामी श्री भारती कृष्ण तीर्थजी महाराज यांनी लिहिलेल्या एका पुस्तकातील गणित आहे. हे खरोखर वेदांतून उत्पन्न आहे का? हे लक्ष्यात घ्यावे कि हे पुस्तक स्वामीजींच्या मृत्यू नंतर प्रकाशित झाले. त्या मुळे, त्यांना कोणत्या वेदांत हे गणित सापडले हे कोणी विचारू शकले नाही. पुस्तकात सोळा सूत्रे व तेरा उप-सूत्रे आहेत. पुस्तकाच्या preface मध्ये लेखकाने (म्हणजे स्वामीजींनी) असे लिहिले आहे कि ही सूत्रे अथर्व वेदाच्या एका परिशिष्टात आहेत. पण अथर्व वेदाच्या कोणत्याही प्रती मध्ये ही सूत्रे सापडत नाहीत."

     "तर हे खरोखर वेदांतून उत्पन्न आहे का हा प्रश्न जरा बाजूला ठेवून आपण ते गणित काय आहे ते पाहूया. If the contents were remarkable in themselves as judged by modern mathematical standards, तर आपण आनंद मानू शकलो असतो कि एक भारतीय काम, ते वैदिक असो व नसो, पुढारलेल्या स्तराचे निघाले. जसे श्रीनिवास रामानुजम चे काम. पण या प्रकारे पाहू गेल्यास ही सोळा सूत्रे अगदी नगण्य आहेत. आणी हे कोणी ज्येष्ठ गणीतज्ञाने समजावून देण्याची पण गरज नाही. फक्त आपण या भ्रमातून बाहेर पडले पाहिजे कि गुणाकार भागाकार वर्गमूळ इत्यादी करण्याच्या काही क्लुप्त्या म्हणजे उच्च गणित."

--चेतन पन्डित
(January 11, 2013)
----------------------

                     (साभार आणि सौजन्य-संदर्भ-mr.उपक्रम.ऑर्ग)
                    -----------------------------------------

-----संकलन
-----श्री.अतुल एस.परब(अतुल कवीराजे)
-----दिनांक-09.03.2023-गुरुवार.
=========================================