मला आवडलेला लेख-लेख क्रमांक-123-रक्ताभिसरण आणि रक्तदाब

[Atul Kaviraje]

                                  "मला आवडलेला लेख"
                                     लेख क्रमांक-123
                                 ---------------------

मित्र/मैत्रिणींनो,

     आज वाचूया, "मला आवडलेला लेख" या शीर्षकI-अंतर्गत, एक महत्त्वाचा, अभ्यासपूर्ण आणि ज्ञानवर्धक लेख. या लेखाचे शीर्षक आहे- "रक्ताभिसरण आणि रक्तदाब"

                              रक्ताभिसरण आणि रक्तदाब--
                             -------------------------

     आपल्या रक्तात काय काय असते असे लाक्षणिक अर्थाने बोलले जाते आणि ते प्रयोगशाळेत तपासून पाहिले जातांना त्यात काय पाहिले जाते किंवा सापडते हे मी या पूर्वीच्या लेखात लिहिले होते. ही रक्ताची केमिस्ट्री (रसायनशास्त्र) झाली. पदार्थविज्ञान (फिजिक्स) किंवा त्यातल्या द्रवविज्ञान (हैड्रॉलिक्स) या शास्त्रांच्या दृष्टीकोनातून रक्ताचा अभ्यास करतांना त्यात काय दिसते हे या लेखात पाहू.

     तळपायापासून मस्तकापर्यंत आपल्या शरीरात असलेली हाडे, मांस, कातडी, दात, केस, नखे वगैरे बाकीचे सर्व घनरूप घटक ठरलेल्या जागीच असतात आणि आयुष्यभर त्या जागीच राहतात, पण द्रवरूप असलेले रक्त मात्र सतत इकडून तिकडे फिरत असते. या क्षणी करंगळीत असलेल्या रक्तातला एकादा कण पुढल्या क्षणी पायात किंवा मेंदूत गेलेला असेल किंवा करंगळीतच परत आलेला असेल. शरीराच्या सर्वच भागातल्या रक्ताचा काही भाग दर सेकंदाला हृदयाकडे जातो आणि तिथून तो फुफ्फुसात जाऊन प्राणवायू घेऊन येतो आणि पुन्हा शरीरभर पसरत असतो. या क्रियेला रक्ताभिसरण असे म्हणतात. हे साध्य करण्यासाठी आपले हृदय सतत धडधडत असते.

     हृदयाचे चार कप्पे असतात. त्याच्या धडधडण्याच्या क्रियेत हे चारही कप्पे एका अत्यंत सुसंबध्द अशा क्रमाने आणि नियमितपणे आकुंचन व प्रसरण पावत असतात. पहिला कप्पा प्रसरण पावताच त्याला जोडलेल्या मोठ्या रक्तवाहिनीतून शरीरातले थोडे रक्त त्या कप्प्यात येते. तिथून ते दुस-या कप्प्यात जाते, तिथून फुफ्फुसाकडे जाऊन परत येतांना मात्र ते तिस-या कप्पात येते, तिथून आधी चौथ्या कप्प्यात जाऊन तिथून तीन मोठ्या रक्तवाहिन्यांमधून शरीरात पसरते. या प्रत्येक कप्प्यांना विशिष्ट प्रकारच्या झडपा असतात. त्यांमधून रक्ताचा प्रवाह फक्त एकाच दिशेने वाहू शकतो. उंदराच्या पिंज-याचे दार उघडून तो आत प्रवेश करू शकतो पण आतल्या बाजूने तेच दार उघडून तो बाहेर येऊ शकत नाही. याचप्रमाणे आपल्या शरीरातले रक्त चित्रात दाखवल्याप्रमाणे आधीच्या कप्प्यामधून पुढच्या कप्प्यात ठराविक मार्गानेच वाहू शकते. उलट दिशेने वाहून परत जाऊ शकत नाही.

--आनंद घारे
(January 10, 2013)
----------------------

                     (साभार आणि सौजन्य-संदर्भ-mr.उपक्रम.ऑर्ग)
                    -----------------------------------------

-----संकलन
-----श्री.अतुल एस.परब(अतुल कवीराजे)
-----दिनांक-10.03.2023-शुक्रवार.
=========================================