दिन-विशेष-लेख-अर्जेंटिनाचा स्वातंत्र्यदिन-F

[Atul Kaviraje]

                                   "दिन-विशेष-लेख"
                               "अर्जेंटिनाचा स्वातंत्र्यदिन"
                              -----------------------

मित्र/मैत्रिणींनो,

     आज दिनांक-09.07.2023-रविवार आहे.  ९ जुलै-हा दिवस "अर्जेंटिनाचा स्वातंत्र्यदिन" म्हणूनही ओळखला जातो. वाचूया, तर या दिवसाचे महत्त्व, आजच्या या "दिन-विशेष-लेख" या शीर्षकI-अंतर्गत.

     मांस व गहू यांच्या निर्यातीस अर्जेंटिनाच्या जीवनात महत्त्वाचे स्थान असूनही गेल्या पाव शतकात देशाचे औद्योगिकीकरण दुर्लक्षित नाही. राष्ट्रीय उत्पादनात तृतीयांश हिस्सा उद्योगधंद्यांचा असून शेतीचा एकपंचमांश आहे. भारी उद्योग सोडल्यास इतर सर्वांत, विशेषतः कृषिउद्योग, कापड, लोकर, इमारती-साधने इत्यादींमध्ये अर्जेंटिना जवळजवळ स्वयंपूर्ण आहे. परदेशी मालावर जकात बसवून देशी उद्योगांस चांगले संरक्षण दिले आहे. भारी उद्योगांमध्येही पोलाद व लोखंडाचे कारखाने निघाले आहेत. परंतु खनिजांची वानवा ही मोठीच अडचण आहे. अर्जेंटिनात थोड्याफार प्रमाणात गंधक, कथील, सोने, चांदी, अस्फाल्ट व पेट्रोलियम सापडते. सैन्याने स्थापिलेल्या आपल्या उपयोगाच्या वस्तूंच्या कारखान्यांमुळे राष्ट्रीय उद्योगधंद्यांस सुरुवात झाली आहे. हल्ली अर्जेंटिनामध्ये रसायने, आगगाड्यांची उपकरणे, वाहने, लहान विमाने, जहाज-बांधणी, डबाबंद मांस व मांसोद्भव पदार्थ, क्वेब्राचोपासून टॅनिन, येर्बामाते, साखर-शुद्धी, पीठ, मद्ये, सुती व लोकरी कापड, कागदलगदा, प्लॅस्टिक, रंग, औषधी वगैरेंचे कारखाने आहेत. कातडी सामान, ट्रॅक्टर वगैरे शेतीच्या अवजारांचे कारखाने उल्लेखनीय आहेत. बहुतेक कारखाने ब्वेनस एअरीझच्या ईशान्येस केंद्रित झाले आहेत. जलविद्युत्‌शक्तीचा अभाव असल्याने अर्जेंटिनाला कोळसा अगर तेल ह्यांवर अवलंबून राहावे लागते. परदेशी भांडवलाच्या मदतीने तेलनिर्मिती आणि जलविद्युत्‌निर्मिती वाढविण्यात येत आहे.

     १९५५ पासून अर्जेंटिनाचा व्यवहारशेष प्रतिकूल होता आणि व्यापारसंतुलन तुटीचे होते परंतु १९६२–६४ मध्ये व्यापारसंतुलन अनुकूल झाले. १९७१ मध्ये निर्यातीचे मूल्य ७·९६ अब्ज पेसो होते आणि आयातीचे ८·५८ अब्ज पेसो होते. निर्यातीत ४० टक्के हिस्सा पशुधनाचा आणि ५० टक्के शेतमालाचा होता. देशाच्या निर्यातीची मुख्य गिऱ्हाइके ब्रिटन, नेदर्लंड्स, इटली, जर्मनी व ब्राझील ही होत. आयात मुख्यतः अमेरिका, जर्मनी, ब्रिटन, इटली व्हेनेझुएला, ब्राझील व फ्रान्स येथून होते.

     अर्जेंटिनाचे नाणे पेसो हे होय. एका पेसोचे १०० सेंतावो होतात. १९७२ मध्ये पेसोची किंमत एका अमेरिकन डॉलरला पाच पेसो आणि एका पौंडाला १२·२० पेसो होती.

     दक्षिण अमेरिकेत दळणवळणाच्या बाबतीत अर्जेंटिना आघाडीवर आहे. या खंडातील ४० टक्के लोहमार्ग आणि निम्म्याहून अधिक दूरध्वनी अर्जेंटिनात आहेत. अर्जेंटिनातील एकूण लोहमार्ग ४४,४६६ किमी. असून १०० चौ. किमी. ला २·५ किमी. लोहमार्ग असे हे प्रमाण पडते. परंतु दक्षिण अर्जेंटिनात लोहमार्ग नाहीत. बहुतेक मार्ग ब्वेनस एअरीझपासून पंख्याप्रमाणे पसरले आहेत. यांतील ६० टक्के मार्ग राष्ट्रीयीकरणापूर्वी ब्रिटिश मालकीचे होते. चिली, बोलिव्हिया, पॅराग्वाय व यूरग्वायला येथून लोहमार्ग जातात. ब्वेनेस एअरीझमध्ये भुयारी लोहमार्गही आहेत. ९,३९,४९८ किमी. लांबीचे रस्ते आहेत. अंतर्देशीय व आंतरराष्ट्रीय विमानवाहतूक समाधानकारक आहे. तेल व मालवाहू बोटींची संख्या बरीच आहे. शिवाय यूरोपकडे मांसाची निर्यात करण्याकरता प्रशीतक बोटीही आहेत. अर्जेंटिनाच्या किनाऱ्‍यावर मोठ्या बोटी घेणारी १५ बंदरे आहेत, परंतु मुख्यतः ब्वेनस एअरीझ (७५ टक्के), ला प्लाता, बाईआ व्हलांका व रोझार्यो या बंदरांतून आयात-निर्यात चालते.

     देशात १९६४ मध्ये ९० नभोवाणी-केंद्रे आणि १० दूरचित्रवाणी-केंद्रे होती व दूरचित्रवाणी-यंत्रांची संख्या सु. १६ लाख होती. १९७१ मध्ये १७,४६,०१५ दूरध्वनियंत्रे होती.

     लोक व समाज-जीवन: अर्जेंटिनाची भाषा स्पॅनिश, संस्कृती फ्रेंच व वृत्ती जर्मन आहे असे म्हटले जाते. आता यात थोडा फरक होऊ लागला आहे.

     १९६० मध्ये अर्जेंटिनाची लोकसंख्या २,००,०९,००० भरली. यात १,००,३५,००० पुरुष व ९९,७४,००० स्त्रिया होत्या. यांतही सुमारे १३% परकीय होते. १९४७ ते १९६० मध्ये ४१,१२,००० ची भर लोकसंख्येत पडली. हे प्रमाण दरसाल १·८ टक्के भरले. यामध्ये आप्रवाशांचे प्रमाण भरपूर आहे. मात्र लोकवस्ती देशभर समान विखुरलेली नाही. पँपास या २७ टक्के भूप्रदेशात ६० टक्के लोक राहतात. याच भागात कॉर्दोव्हा, सांता फे, ला पँपा, केंद्रशासित ब्वेनस एअरीझ हे प्रांत येतात. यांतही ला पँपा व ब्वेनस एअरीझमध्ये विशेष गर्दी (४८ टक्के) आहे. दक्षिणेकडील पॅटागोनिया हा अत्यंत विरळ वस्तीचा प्रदेश आहे. यात दर चौ. किमी. ला एकाहून कमी वस्ती आहे. तर ब्वेनस एअरीझमध्ये सर्व देशात दाट म्हणजे दर चौ. किमी. ला २९·९ वस्ती आहे.

--शहाणे, मो. ज्ञा.
---------------

                   (साभार आणि सौजन्य-संदर्भ-विश्वकोश.मराठी.गोव.इन)
                  ------------------------------------------------

-----संकलन
-----श्री.अतुल एस.परब(अतुल कवीराजे)
-----दिनांक-09.07.2023-रविवार.
=========================================