दिन-विशेष-लेख-भारतीय ग्रंथालय दिन-B

[Atul Kaviraje]

                                   "दिन-विशेष-लेख"
                                 "भारतीय ग्रंथालय दिन"
                                ---------------------

मित्र/मैत्रिणींनो,

     आज दिनांक-09.08.2023-बुधवार आहे.  ९ ऑगस्ट-हा दिवस "भारतीय ग्रंथालय दिन" म्हणूनही ओळखला जातो. वाचूया, तर या दिवसाचे महत्त्व, आजच्या या "दिन-विशेष-लेख" या शीर्षकI-अंतर्गत.

     ग्रंथालय ही एक सामाजिक संस्था असून समाजाच्या हितासाठी ग्रंथालयाचे संवर्धन करणे आवश्यक आहे. ग्रंथालयाचे जतन करणारा ग्रंथपालही महत्वाचा घटक आहे. ज्याप्रमाणे वाचकांच्या गरजा वाढतात, बदलतात त्याचप्रमाणे ग्रंथपालनाच्या कक्षाही वाढत जाणे आवश्यक आहे. भारतीय ग्रंथालयात साधारणत: 1965 नंतर संगणकाने प्रवेश केला. सर्वप्रथम Indian National Sicentific Documentation Center (INSDOC) मुंबई, Bharat Automic Reserach Center (BARC), BHEL आदी ठिकाणी ग्रंथालयात संगणकाचा वापर झाला. नंतर इलेक्ट्रॉनिक माध्यमांनी जागेच्या प्रश्नाला पर्याय दिला खरा पण यामुळे ग्रंथालये नष्ट तर होणार नाहीत ना, अशी भीतीही व्यक्त होऊ लागली. मात्र, जुने सोडायचे नाही पण नवेही स्वीकारायचे, या धोरणावर ग्रंथपाल संगणकाचे ज्ञान अवगत करू लागला. ई-रिसोर्सेसमध्ये ई-बुक, ई-जर्नल्स, सीडी, डीव्हीडी, मायक्रोचिप, मायक्रोफॉर्म, कार्ड रिडर आदींचा समावेश होतो. तर पारंपरिक साधनांमध्ये लिखिते, हस्तलिखिते, ग्रंथ, नियतकालिके, नकाशे, गॅजेट्‍स आदींचा समावेश होतो. पुस्तकांच्या विश्वात काम करणारा ग्रंथपाल (लायब्ररियन) हा समाजातील महत्त्वाचा घटक आहे. या दोन्हीचा समन्यय राखण्‍यासाठी ग्रंथपालाला नेहमी प्रयत्नशील राहावे लागते.

     सार्वजनिक वाचनालयांचा ग्रामीण महाराष्ट्रात मोठा विस्तार होत आहे. वाचक ग्रंथालयाभिमुख होण्यासाठी नवे प्रयोग हाती घेऊन त्यांच्यापर्यंत पोहोचवण्याची गरज आहे. ग्रंथामुळे स्वत:ची माहिती व ज्ञान यात भर पडून माणूस बहुश्रुत आणि समृद्ध होतो. ग्रंथालयांमुळे त्याचे व्यक्तिमत्त्व व जीवनमान बदलते आणि परिणामी आर्थिकदृष्ट्या अधिक समृद्ध जीवनाकडेही तो प्रगती करू शकतो, हे वाचकांच्या लक्षात आणून देण्याची मोठी गरज आहे. धावपळीच्या जीवनात इच्छा असूनही ग्रंथालयात जाणे शक्य होत नाही. यामुळे ऑनलाइन ग्रंथालयांचे महत्त्व वाढत आहे. त्यादृष्टीनेही नव ग्रंथपालांना ई -लायब्ररीची देखील नवी संधी उपलब्ध झाली आहे.

     सध्या बाजारात विविध प्रकारचे लायब्ररी सॉफ्टवेअर्स उपलब्ध झाले आहे. त्यामुळे वाचकांसाठी ग्रंथालयात विविध प्रकारची ग्रंथ-संपदा उपलब्ध झाली आहे. अलिकडे ग्रंथालयांना व्यावसायिक स्वरुप प्राप्त झाले आहे. ज्याप्रमाणे शेतीची मशागत करायला शेतकरी लागतो. अगदी त्याचप्रमाणे बुद्धीरुपी शेतीची मशागत करण्यासाठी योग्य ग्रंथपाल आवश्यक असतो. पुस्तक हे ज्ञानाच्या कक्षा रुंदावत असतात. व्यक्तीचा वैचारीक विकास करण्याचे काम त्यामुळे होते. स्थायी भाव म्हणून ग्रंथालय चळवळ जिवंत ठेवली पाहिजे. ग्रंथपालाने जबाबदारीने काम करुन एक आदर्श निर्माण करणे आवश्यक आहे.

--लेखिका: वर्षा फडके
--माहिती स्रोत: महान्युज
----------------------

                     (साभार आणि सौजन्य-संदर्भ-mr.विकासपीडिया.इन)
                    ----------------------------------------------

-----संकलन
-----श्री.अतुल एस.परब(अतुल कवीराजे)
-----दिनांक-09.08.2023-बुधवार.
=========================================