श्रीकृष्ण, एक महान योगी

[Atul Kaviraje]

श्रीकृष्ण, एक महान योगी-

श्रीकृष्ण, भारतीय इतिहासातील आणि संस्कृतीतील एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण आणि प्रभावशाली व्यक्तिमत्त्व आहेत. त्यांचा जन्म त्रेतायुगात मथुरा शहरात झाला. श्रीकृष्ण हे भगवान विष्णूचे आठवे अवतार मानले जातात. त्यांचा जीवनप्रवास, कार्य आणि शिकवण यांमध्ये योग, भक्ति, कर्मयोग, आणि ज्ञानयोग यांचा अद्भुत संगम दिसून येतो. श्रीकृष्ण फक्त एक दैवी व्यक्तिमत्त्व नव्हते, तर ते एक महान योगीही होते. त्यांनी जीवनाच्या सर्व स्तरावर योगाचे महत्त्व आणि त्याचे उपयोग शिकवले.

श्रीकृष्णाचा जन्म आणि बाल्यकाल
श्रीकृष्णाचा जन्म मथुरा येथे राजा कंसाच्या कारावासात झाला. त्यांचा जन्म त्या वेळी मत्तेस राज्यावर अत्याचार करणाऱ्या राक्षस कंसाच्या अत्याचारांपासून लोकांना मुक्त करण्यासाठी झाला. कंसाच्या अन्याय आणि अत्याचारांपासून लोकांना वाचवण्यासाठी श्रीकृष्णाने आपल्या बालपणीच अनेक चमत्कारीक कार्ये केली. गोकुळ आणि वृंदावन मध्ये त्याने गोपिकांचे हृदय जिंकले आणि त्यांना अद्वितीय आनंद दिला.

त्याचा बाल्यकाल हर्षोल्लासाने भरलेला होता, परंतु त्याचे जीवन त्याच्या महान कार्याशी निगडीत होते. त्याने गोवर्धन पर्वत उचलला, कंसाचा वध केला आणि अनेक राक्षसांचे वध करून धर्माची स्थापना केली.

श्रीकृष्णाचे योगी स्वरूप
श्रीकृष्णाचा जीवनशैली, कार्यपद्धती आणि शिकवणी यांमध्ये अनेक योगींचे गुण दिसून येतात. योग म्हणजे शरीर, मन आणि आत्म्याचे संतुलन साधणे आणि श्रीकृष्ण याला चांगल्या प्रकारे प्रकट करत होते.

कर्मयोग:
श्रीकृष्णाने भगवद्गीता मध्ये कर्मयोगाचा अत्यंत महत्त्वाचा उपदेश दिला. कर्मयोग म्हणजे 'कार्ये करतांना निष्कलंक भावनेने कार्य करणं', म्हणजेच कार्याच्या फलाची इच्छा न करता त्यात एकाग्रतेने आणि समर्पण भावाने कार्य करणे. श्रीकृष्णाने अर्जुनाला गीतेतील शिकवणीत कर्माचे महत्त्व सांगितले. त्याने अर्जुनाला शिकवले की, 'तुम्ही कार्य करा, पण त्या कार्याचा फलभोगाची अपेक्षा ठेवू नका, त्याऐवजी कर्मध्यान, समर्पण आणि ईश्वराच्या इच्छेचे पालन करा.' श्रीकृष्णाचे कर्मयोगातील तत्त्वज्ञान आजही लाखो लोकांच्या जीवनात दिशा देत आहे.

ज्ञानयोग:
श्रीकृष्णाने ज्ञानयोगाचा प्रचार देखील केला. ज्ञानयोग म्हणजे सत्याची जाणीव आणि आत्मज्ञान प्राप्त करणे. भगवद्गीतेत श्रीकृष्ण म्हणतात, "जो आत्मज्ञान प्राप्त करतो, त्याला जीवनाच्या प्रत्येक परिस्थितीचे ज्ञान प्राप्त होते." त्याने अर्जुनाला सिखवले की, जेव्हा तुम्ही आत्मज्ञान प्राप्त करता, तेव्हा तुम्ही कधीही दुःखी होत नाही, कारण तुमचं मन आणि आत्मा सत्याशी जुळलेले असतात. ज्ञानयोगाचं मुख्य ध्येय आत्मा आणि परमात्म्याच्या एकतेचे बोध आहे.

भक्तियोग:
श्रीकृष्णाचा भक्तियोग देखील अत्यंत प्रसिद्ध आहे. त्याने भगवान विष्णूचे अवतार घेतल्यानंतर, त्याने भक्तांना भक्ति आणि श्रद्धेच्या माध्यमातून परमात्म्याशी जोडले. श्रीकृष्णाच्या भक्तियोगात भक्ताला त्याच्या ईश्वराशी सजीव संबंध साधता येतो. श्रीकृष्णाच्या भक्तीमध्ये प्रेम, समर्पण, आणि पूर्ण विश्वास आहे. भक्तियोगाने त्याच्या अनुयायांना आत्मसाक्षात्कार आणि ईश्वराची कृपा प्राप्त केली.

ध्यानयोग:
श्रीकृष्णाने ध्यानाचे महत्त्व देखील समजावले. भगवद्गीतेत ध्यानाचे तत्त्वज्ञान आणि योगाचे महत्त्व स्पष्ट केले आहे. ध्यानामुळे माणूस आपल्या आंतरिक शांति आणि संतुलन साधू शकतो. श्रीकृष्णाच्या उपदेशात मनाच्या नियंत्रणाचा, आत्मचिंतनाचा आणि ध्यानाच्या महत्त्वाचा विशेष ठळकपणे उल्लेख आहे. तो मानतो की, जेव्हा माणसाचे मन शांत आणि केंद्रित असते, तेव्हा त्याला परिपूर्णता आणि शांती प्राप्त होते.

श्रीकृष्णाचे जीवनकार्य:
श्रीकृष्णाचा जीवन कार्य फक्त युध्द आणि धैर्याचे उदाहरण नव्हे, तर एक योगी म्हणून मानवतेसाठी त्याने जे कार्य केले, ते देखील अनमोल आहे. त्याने जीवनाला दृष्टी दिली, जी कर्म, ज्ञान, भक्ति आणि ध्यान यांचा संगम आहे. श्रीकृष्णाने राजधर्म, कर्तव्य, प्रेम, आणि परोपकार यांचे आदर्श स्थापित केले.

त्याचे जीवन एक आदर्श जीवन होते, जे कर्मयोग, भक्तियोग, ज्ञानयोग आणि ध्यानयोग यांचे मूर्तिमंत उदाहरण होते. त्याच्या शिकवणीने जगाला शांती, समर्पण, आणि जीवनाच्या उच्चतम उद्देशाकडे नेले.

निष्कर्ष
श्रीकृष्ण केवळ एक महान योगीच नव्हे, तर एक दैवी व्यक्तिमत्त्व होते, ज्यांनी आपल्या शिकवणीतून कर्म, ज्ञान, भक्ति आणि ध्यान यांना अत्यधिक महत्त्व दिले. त्याचा जीवनप्रवास आणि त्याच्या शिकवणीने लाखो लोकांना जीवनाच्या उच्चतम उद्देशाच्या मार्गावर नेले. त्यांच्या शिक्षांनी आजही संपूर्ण जगाला मार्गदर्शन दिलं आहे. श्रीकृष्णाच्या जीवनातील योगीत्व आणि तत्त्वज्ञान आजही लाखो लोकांच्या जीवनात प्रेरणा आणि शांती देत आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-06.11.2024-बुधवार.
===========================================