दिन-विशेष-लेख-२१ नोव्हेंबर – मत्स्यपालन दिवस (Fisheries Day)-

[Atul Kaviraje]

२१ नोव्हेंबर – मत्स्यपालन दिवस (Fisheries Day)-

२१ नोव्हेंबर हा मत्स्यपालन दिवस (Fisheries Day) म्हणून साजरा केला जातो. हा दिवस मत्स्यपालन क्षेत्राचे महत्त्व आणि जलसंपत्तीचे संरक्षण करण्यासाठी जागरूकता वाढविण्याचा एक खास प्रयत्न आहे. मत्स्यपालन हा एक महत्त्वपूर्ण उद्योग आहे, जो लाखो लोकांच्या उपजीविकेसाठी आवश्यक आहे आणि यामुळे अन्न सुरक्षा, आर्थिक विकास, आणि पर्यावरणीय संतुलन साधण्यास मदत मिळते.

मत्स्यपालन दिवसाचे उद्दिष्ट:
मत्स्यपालन दिवस साजरा करण्याचा मुख्य उद्दिष्ट म्हणजे सतत टिकाऊ मत्स्यपालन (Sustainable Fishing) आणि जलसंपत्तीचे संरक्षण यावर जागरूकता निर्माण करणे. जलसंपत्ती म्हणजे समुद्र, नद्या, तलाव आणि इतर जलस्रोतांमधील प्राणी आणि वनस्पतींचा समृद्ध ठेवा. या स्रोतातील मत्स्यपालनाच्या संसाधनांचा योग्य वापर करणे आवश्यक आहे, जेणेकरून येणाऱ्या पिढ्यांसाठीही ते टिकून राहतील.

मत्स्यपालन आणि त्याचे महत्त्व:
१. आर्थिक महत्त्व:

मत्स्यपालन उद्योग हा एक महत्त्वाचा आर्थिक घटक आहे, विशेषत: समुद्र किनारी असलेल्या देशांमध्ये. यामध्ये लाखो लोकांच्या रोजगाराची निर्मिती होते.
भारतासारख्या देशात, ज्याला जलसंपत्ती मोठ्या प्रमाणात आहे, मत्स्यपालन मोठ्या प्रमाणावर उपजीविकेचा स्त्रोत आहे.
२. अन्न सुरक्षा:

मत्स्यपालन विविध प्रकारच्या प्रोटीन आणि ओमेगा-३ फॅटी ऍसिड्स प्रदान करते, जे मानवाच्या आरोग्यासाठी अत्यंत महत्त्वाचे असतात.
किमान ३२% लोकांच्या आहारात माशांचे महत्त्वपूर्ण स्थान आहे.
३. पर्यावरणीय संतुलन:

जलसंपत्तीचे संरक्षण केल्यास समृद्ध जैवविविधता राखली जाते. मत्स्यपालन हा एक साधन आहे, जो एक प्रकारे इकोसिस्टमच्या आरोग्याचे निरीक्षण करण्यासाठी उपयोगी ठरतो.
सतत टिकाऊ मत्स्यपालनाच्या पद्धती वापरणे, समुद्राच्या पारिस्थितिकी व्यवस्थेला हानी पोहोचविणार नाही.
सतत टिकाऊ मत्स्यपालन (Sustainable Fishing):
सतत टिकाऊ मत्स्यपालन म्हणजे, मत्स्य संसाधनांचा वापर करताना, त्यांची प्रजाती आणि पर्यावरणीय स्थिती धोक्यात न येता, त्याचा योग्य आणि संतुलित वापर करणे. यामध्ये खालील बाबी महत्त्वाच्या आहेत:

अत्यधिक माशांची पकड रोखणे:

मासेमारीमध्ये असंतुलन झाल्यास जलसंपत्ती लवकरच संपुष्टात येऊ शकते. यासाठी मासेमारीचे नियम आणि क्वोटा प्रणाली ठेवली जातात, जेणेकरून मासे जास्त पकडले जाऊ नयेत.
नमुन्यांचे आणि विविध प्रकारचे माशांचे पालन:

समृद्ध जलसंपत्ती राखण्यासाठी केवळ विशिष्ट प्रकारचे मासे नाही, तर सर्व प्रजातींचे पालन करणे आवश्यक आहे.
संवर्धन कार्यक्रम:

विविध जलस्रोतांमध्ये माशांच्या प्रजातींचं संवर्धन करण्यासाठी सरकारी आणि खासगी संस्था उपाययोजना करतात.
समुद्र तळावरील पर्यावरणीय हानी टाळणे:

समुद्र तळावरील हानी टाळण्यासाठी, समुद्राच्या तलावाचा हल्ला न करण्याची आवश्यकता आहे. यामुळे मासे आणि इतर जलजीवांची जीवनशैली सुरक्षित राहते.
जलसंपत्तीचे संरक्षण:
जलसंपत्तीच्या संरक्षणासाठी काही महत्त्वाचे उपाय:

जलप्रदूषणाचे नियंत्रण:

जलस्रोत प्रदूषणमुक्त ठेवण्यासाठी नियमित निरीक्षण करणे आणि त्यावर नियंत्रण ठेवणे आवश्यक आहे.
जलवायू बदलाशी लढा:

जलवायू बदलामुळे समुद्राचे पाणी पातळी वाढू शकते, जे मच्छीमार समुदायांवर प्रतिकूल परिणाम करू शकते. यासाठी जलवायू बदलाच्या परिणामांचे पालन करणे आणि उपाययोजना करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
समुद्र संरक्षण प्रकल्प:

जलस्रोतांचे संरक्षण करणारे अनेक सरकारी व खासगी प्रकल्प अस्तित्वात आहेत. अशा प्रकल्पांचा भाग बनून, लोकांना जलसंपत्तीचे महत्त्व सांगणे आवश्यक आहे.
भारतामध्ये मत्स्यपालन:
भारत हा एक द्विपीय देश आहे आणि त्याचे विस्तृत समुद्रकिनारे आहेत. भारताचे मत्स्य उत्पादन आणि जलसंपत्ती हा देशाच्या अर्थव्यवस्थेसाठी अत्यंत महत्त्वाचा घटक आहे. भारत सरकारने नॅशनल फिशरीज पॉलिसी राबवली आहे, ज्यामध्ये:

मत्स्यपालन उद्योगाचे सक्षमीकरण
जलसंपत्तीचे संवर्धन
सतत टिकाऊ मासेमारी हे उद्दिष्ट ठेवले गेले आहेत.

निष्कर्ष:
२१ नोव्हेंबर – मत्स्यपालन दिवस हा दिवस जागतिक पातळीवर जलसंपत्तीचे संरक्षण आणि सतत टिकाऊ मत्स्यपालन याच्या महत्त्वावर जागरूकता निर्माण करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण ठरतो. या दिवशी सरकारे, संस्थांद्वारे विविध कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते, जेणेकरून जलसंपत्तीचे संरक्षण आणि योग्य वापर सुनिश्चित होईल. मच्छीमार समुदायांना आणि सर्व नागरिकांना जलसंपत्तीचे महत्व समजावून सांगणे, हाच याचा मुख्य उद्देश आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-21.11.2024-गुरुवार.
===========================================