दिन-विशेष-लेख-२१ नोव्हेंबर १९५५: संयुक्त महाराष्ट्रासाठी लढा पुकारला-

[Atul Kaviraje]

१९५५: संयुक्त महाराष्ट्रसाठी लढा पुकारला.

२१ नोव्हेंबर १९५५: संयुक्त महाराष्ट्रासाठी लढा पुकारला-

२१ नोव्हेंबर १९५५ हा दिवस संयुक्त महाराष्ट्र आंदोलन च्या इतिहासात एक महत्त्वाचा टप्पा आहे. या दिवशी, महाराष्ट्राच्या एकसंधतेसाठी आणि एकूण महाराष्ट्र राज्याच्या स्थापनेसाठी जोरदार लढा पुकारला गेला.

संयुक्त महाराष्ट्राचे महत्त्व:
भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर, देशात एकत्रित राज्यांच्या पुनर्रचनेची प्रक्रिया सुरू झाली होती. त्या वेळी, महाराष्ट्र आणि गुजरात यांच्या राज्यीय सीमांचा वाद निर्माण झाला होता. १९४७ मध्ये स्वतंत्र भारताच्या स्थापनानंतर, भारत सरकारने विविध राज्यांच्या पुनर्गठनाचा निर्णय घेतला, ज्यामुळे भाषिक प्रांतांच्या आधारावर राज्ये तयार केली जाणार होती.

मात्र, महाराष्ट्राचे विभाजन आणि मुंबईच्या शहराला वेगळे करण्याचा प्रस्ताव हा अनेक मराठी लोकांसाठी अत्यंत खळबळजनक आणि स्वीकारार्ह नव्हता. त्यामुळे, महाराष्ट्र राज्याच्या एकत्रिततेसाठी आणि मुंबई शहरास एकत्र ठेवण्यासाठी १९५५ मध्ये आंदोलन उभे राहिले.

संयुक्त महाराष्ट्र आंदोलन:
संयुक्त महाराष्ट्र आंदोलन १९५५ मध्ये तेजीस आले, ज्यामध्ये महाराष्ट्र राज्याच्या एकसंधतेसाठी विविध संस्था, कार्यकर्ते, आणि सर्वसामान्य जनतेने एकत्र येऊन आंदोलनाची गोडी लागवली.

आंदोलनाची मागणी:
आंदोलनाच्या मुख्य मागण्या होत्या:

मुंबई शहराचा समावेश महाराष्ट्र राज्यात ठेवण्याची.
विभाजन होणार नाही, मुंबई मराठी लोकांच्या आणि महाराष्ट्राच्या हक्काचे प्रतीक राहील.
मराठी भाषिकांच्या अधिकारांचे संरक्षण.

महत्वपूर्ण घटना:
१९५५ मध्ये, 'संयुक्त महाराष्ट्र समिती' ची स्थापना झाली, ज्याचे नेतृत्व डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, आचार्य अत्रे, विठोबाबा माने, आणि इतर समाजसुधारक आणि राजकीय नेत्यांनी केले.
२१ नोव्हेंबर १९५५ रोजी, मुंबईतील विविध संघटनांनी, समित्यांनी, आणि कार्यकर्त्यांनी संयुक्त महाराष्ट्र आंदोलनाला आणखी बळ दिले.
ह्या आंदोलनाने 'संयुक्त महाराष्ट्र' स्थापनेसाठी राज्यभरात जोरदार आंदोलनं केली, त्यामध्ये गांधीवादी आणि समाजवादी दृष्टिकोनातून निषेध प्रदर्शन, सत्याग्रह, उपोषणं यांचा समावेश होता.

संयुक्त महाराष्ट्राच्या स्थापनेसाठी लढा:
संयुक्त महाराष्ट्र आंदोलन हाच एक प्रमुख कारण ठरला की, अखेर १९६० मध्ये मुंबई राज्याच्या एकत्रिततेसाठी भारत सरकारने एक ऐतिहासिक निर्णय घेतला, आणि १ मे १९६० रोजी महाराष्ट्र राज्याची स्थापना केली. यामध्ये मुंबई हा भाग महाराष्ट्र राज्यात समाविष्ट करण्यात आला आणि त्यामुळे मराठी भाषिक लोकांसाठी एक ऐतिहासिक विजय प्राप्त झाला.

निष्कर्ष:
२१ नोव्हेंबर १९५५ हा दिवस संयुक्त महाराष्ट्र आंदोलनाच्या प्रवासात एक ऐतिहासिक टप्पा ठरला. यामुळे महाराष्ट्राच्या एकसंधतेसाठी केलेल्या संघर्षाला अधिक जनसमर्थन मिळाले आणि शेवटी १९६० मध्ये महाराष्ट्र राज्याच्या पुनर्गठनाचा मार्ग मोकळा झाला. या आंदोलनाच्या विजयामुळे, महाराष्ट्र राज्याचा संघटनात्मक इतिहास आणि मराठी भाषिक लोकांची सामाजिक एकता मजबूत झाली.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-21.11.2024-गुरुवार.
===========================================