दिन-विशेष-लेख-22 नोव्हेंबर, 2006: भारतासह सहा इतर देशांनी सूर्यासारखी उर्जा

[Atul Kaviraje]

२००६: भारतासह विश्वातील अन्य सहा देशांनी सूर्यासारखी उर्जा निर्मिती करणाऱ्या पहिल्या फ्युजन रिएक्टरची स्थापना करण्यासाठी पेरीस येथील बैठकीत ऐतेहासिक करार केला होता.

22 नोव्हेंबर, 2006: भारतासह सहा इतर देशांनी सूर्यासारखी उर्जा निर्मिती करणाऱ्या फ्युजन रिएक्टरच्या स्थापनेसाठी ऐतिहासिक करार केला-

२२ नोव्हेंबर २००६ रोजी, भारतसह सात देशांनी फ्युजन रिएक्टर स्थापन करण्यासाठी पेरीस येथील एका ऐतिहासिक बैठकीत करार केला. या रिएक्टरला 'इंटरनॅशनल थर्मोन्यूक्लियर एक्सपेरीमेंटल रिएक्टर (ITER)' असे नाव देण्यात आले.

ITER रिएक्टर काय आहे?
ITER हा थर्मोन्यूक्लियर फ्युजन रिएक्टर असतो, जो सूर्य आणि इतर ताऱ्यांमध्ये होणाऱ्या उर्जेच्या निर्मितीची प्रक्रिया पृथ्वीवर लागू करतो. यामध्ये हायड्रोजन या गॅसच्या अणूंमध्ये एकत्र करून अत्यंत उच्च तापमानावर आणि दाबावर त्यांचे संलयन (फ्युजन) करून ऊर्जा निर्माण केली जाते, जे सूर्याच्या अंतर्गत प्रक्रिया प्रमाणे आहे.

या फ्युजन प्रक्रियेत परमाणु फ्यूजन पद्धतीचा वापर केला जातो, ज्यामुळे सध्या वापरण्यात येणाऱ्या फॉसिल फ्यूल्स (कोळसा, तेल, गॅस) किंवा अणु ऊर्जा यांच्यापेक्षा खूप कमी अपायकारक आणि प्रदूषणकारी असते.

करार करणारे देश:
या ऐतिहासिक करारावर भारत सह जपान, अमेरिके, रशिया, चीन, दक्षिण कोरिया आणि युरोपीय युनियन ने सहकार्य केले. हे सर्व देश ITER प्रकल्पात सामील होण्याचे आणि एकत्र येऊन नवीन पिढीच्या स्वच्छ, सुरक्षित, आणि नवे ऊर्जा स्त्रोत तयार करण्यासाठी काम करण्यास सहमत झाले.

ITER प्रकल्पाचे उद्दीष्ट:
सूर्यासारखी उर्जा पृथ्वीवर मिळवणे: ITER चा मुख्य उद्दीष्ट पृथ्वीवर सूर्यासारखी ऊर्जा निर्मिती करणे आहे. यामध्ये फ्युजन प्रक्रियेसाठी आवश्यक असलेल्या असाधारण उच्च तापमानाच्या आणि दाबाच्या वातावरणाची निर्मिती केली जाईल.

स्वच्छ आणि नवी ऊर्जा: फ्युजन प्रक्रियेतील मुख्य फायदा म्हणजे ते आपोआप चालू होऊ शकते, त्यात कमी अपव्यय आणि प्रदूषण असतो, आणि पर्यावरणावर कोणताही हानिकारक परिणाम नाही. त्याच्या तुलनेत, पारंपारिक अणुशक्तीच्या प्रक्रियेमध्ये मोठ्या प्रमाणात ध्वंसक अपघाताची शक्यता आणि रेडिएशन निर्माण होऊ शकतात.

ITER रिएक्टरची रचना आणि महत्त्व:
ITER हा उद्याच्या विश्वातील ऊर्जा संकटाला उत्तर देणारा एक महत्त्वपूर्ण प्रकल्प आहे. याच्या माध्यमातून, भविष्यात सौर किंवा निःशुल्क, प्रदूषणमुक्त ऊर्जा पुरवठा करण्याची क्षमता मिळू शकते.
हा प्रकल्प वैज्ञानिक संशोधन आणि तंत्रज्ञानाच्या पुढील टप्प्यात प्रवेश करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण आहे. रिएक्टरच्या अचूक कार्यप्रणालीने थर्मोन्यूक्लियर फ्युजन तंत्रज्ञानाच्या भविष्यातील विकासाला गती दिली आहे.

ITER प्रकल्पाची प्रगती:
ITER प्रकल्पाची स्थापना फ्रांसमधील काडाराशा मध्ये करण्यात आलेली आहे. हा प्रकल्प नवीन ऊर्जा स्त्रोत शोधण्यासाठी एक महत्वाची पायरी आहे आणि त्याची कार्यवाही सुरू आहे.
याची प्राथमिक कामे २०२५ पर्यंत पूर्ण होण्याची अपेक्षा आहे, आणि जर तो यशस्वी झाला, तर हा प्रकल्प दुर्धर्ष उर्जा संकटावर मोठे उपाय देईल.

निष्कर्ष:
२२ नोव्हेंबर २००६ चा दिवस इंटरनॅशनल थर्मोन्यूक्लियर एक्सपेरीमेंटल रिएक्टर (ITER) प्रकल्पाच्या स्थापनेसाठी ऐतिहासिक कराराच्या रूपाने ओळखला जातो. भारत, अमेरिका, जपान, रशिया, चीन, दक्षिण कोरिया आणि युरोपीय युनियन यांनी एकत्र येऊन सूर्यासारख्या स्वच्छ आणि निरंतर ऊर्जा स्रोतांचा शोध घेतला आहे. या प्रकल्पाद्वारे भविष्यात स्वच्छ उर्जा मिळवणे आणि पृथ्वीवरील ऊर्जा समस्या सोडवण्यासाठी एक महत्त्वपूर्ण कदम उचलला आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.11.2024-शुक्रवार.
===========================================