दिन-विशेष-लेख-28 नोव्हेंबर, 1997: भारताचे माजी प्रधानमंत्री आय. के. गुजराल यांनी

[Atul Kaviraje]

१९९७: ला भारताचे माजी प्रधानमंत्री आय.के.गुजराल यांनी राजीनामा दिला.

28 नोव्हेंबर, 1997: भारताचे माजी प्रधानमंत्री आय. के. गुजराल यांनी राजीनामा दिला-

पार्श्वभूमी:

28 नोव्हेंबर 1997 रोजी, **भारताचे माजी प्रधानमंत्री आय. के. गुजराल यांनी आपल्या पदी असताना राजीनामा दिला. हे एक ऐतिहासिक आणि महत्त्वपूर्ण क्षण होते कारण त्यावेळी भारतीय राजकारणात अनेक बदल घडत होते आणि तेव्हाचा राजकीय परिवेश देखील चढ-उतारांचा होता.

आय. के. गुजराल यांचा राजकीय जीवनातील प्रवास:

प्रारंभ आणि काँग्रेस पार्टीतील प्रवेश: आय. के. गुजराल यांचा जन्म 1919 साली पंजाबमधील जालंधर येथे झाला. त्यांचा राजकारणाशी संबंध नेहमीच ठळक आणि सक्रिय होता. 1950 च्या दशकात ते काँग्रेस पार्टीच्या सदस्य म्हणून भारतीय राजकारणात सक्रिय झाले.

भारताचे प्रधानमंत्री: गुजराल यांनी 1996 मध्ये प्रधानमंत्री म्हणून शपथ घेतली होती. त्यांच्या पंतप्रधानपदाच्या काळात भारतात एक प्रकारचा राजकीय अस्थिरतेचा कालखंड होता, कारण त्यांच्या सरकारला संसदेत बहुमत प्राप्त नव्हते.

गुजराल सिद्धांत: आय. के. गुजराल यांच्या पंतप्रधानपदाच्या काळात गुजराल सिद्धांत नावाने ओळखला जाणारा राजकीय धोरण विकसित करण्यात आला. यामध्ये एक महत्त्वपूर्ण तत्त्व म्हणजे भारतीय राज्यांमध्ये परस्पर सन्मान आणि सहकार्य असावा लागे, आणि भारताने इतर देशांशी संबंध सुधारण्यासाठी एकतर थेट संघर्ष न करता वास्तविक राजकारणाची भूमिका घेतली पाहिजे.

सरकारची अस्थिरता आणि राजीनामा: 1997 मध्ये गुजराल सरकार एक अपक्ष सरकार होते, ज्याला संसदेत स्थिर बहुमत मिळाले नव्हते. त्यावेळी त्यांच्या सरकारमध्ये मंत्रीमंडळातील काही सदस्यांचे मतभेद आणि अंतर्गत संघर्ष उभे राहिले. परिणामी, त्यांना त्यांच्या पदी राहणे शक्य झाले नाही, आणि अखेर 28 नोव्हेंबर 1997 रोजी त्यांनी राजीनामा दिला.

महत्त्व:

राजकीय अस्थिरता: गुजराल यांच्या राजीनाम्यामुळे भारताच्या राजकीय वातावरणात एक नवीन वळण घडले. तेव्हा देशातच नव्हे, तर जगभरातील राजकीय विश्लेषकांनी या घटनेला महत्त्व दिले कारण देशाच्या पंतप्रधानांची बदलती परिस्थिती हे देशातील लोकशाहीच्या आणि शासन पद्धतींच्या मजबुतीवर प्रभाव टाकणारे होते.

लोकशाहीचे मूल्य: त्यावेळी आय. के. गुजराल यांनी राजीनामा दिला तेव्हा त्यांनी लोकशाहीत सामर्थ्यशाली संस्थांवर विश्वास ठेवला. हे दर्शविते की राजकारणी पदाचा अहंकार त्यांना कधीच नाही. ते एक उत्तम राजकारणी होते, ज्यांनी ज्या स्थितीत सरकार स्थिर ठेवणे शक्य होते, त्या स्थितीत नैतिकतेची पातळी देखील राखली.

काँग्रेस आणि युतीचे राजकारण: गुजराल यांनी काँग्रेस पार्टी आणि उपगठण पार्टी यांच्या साथीत एक सरकार स्थापन केले होते. मात्र, युतीत विविध पक्षांचा समावेश होता आणि याच कारणांमुळे विविध पक्षांमध्ये मतभेद निर्माण झाले होते. या अस्थिरतेमुळे त्यांचे सरकार अल्पकाळातच पडले.

गुजराल यांच्या नेतृत्वातील पंतप्रधानपद: आय. के. गुजराल हे एक सभ्य, कुशल आणि कर्तव्यदक्ष नेता होते. त्यांची कार्यपद्धती शांततामय आणि तडजोड करण्याची होती. मात्र, राजकारणातील अडचणी आणि त्यांचे कुटुंबीय राजकीय विरोधकांच्या दबावामुळे त्यांचे सरकार फार काळ टिकू शकले नाही.

निष्कर्ष:

आय. के. गुजराल यांच्या राजीनाम्याने भारतीय राजकारणात एक महत्त्वपूर्ण वळण घेतले. त्यांचे नेतृत्व लोकशाहीच्या आदर्शावर आधारित होते आणि त्यांनी भारतीय राजकारणात स्थिरता निर्माण करण्याचा प्रयत्न केला. तथापि, त्यांच्या सरकारची अपयशाची कथा देखील भारतीय संसद आणि राजकारणाच्या अनिश्चिततेचे प्रतीक ठरली.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-28.11.2024-गुरुवार.
===========================================