दिन-विशेष-लेख-२९ नोव्हेंबर १९३९ रोजी महात्मा गांधींनी एक महत्त्वपूर्ण उपोषण

[Atul Kaviraje]

महात्मा गांधींचा विशेष उपोषण - २९ नोव्हेंबर १९३९ रोजी महात्मा गांधींनी एक महत्त्वाचा उपोषण सुरू केला, ज्यामध्ये त्यांनी भारताच्या स्वातंत्र्याची मागणी केली.

२९ नोव्हेंबर – महात्मा गांधींचा विशेष उपोषण (१९३९)-

२९ नोव्हेंबर १९३९ रोजी महात्मा गांधींनी एक महत्त्वपूर्ण उपोषण (हंगामी उपवासी) सुरू केला, ज्यामध्ये त्यांनी भारताच्या स्वातंत्र्याची मागणी केली. हा उपोषण एका मोठ्या ऐतिहासिक पार्श्वभूमीवर आधारित होता, ज्यात ब्रिटिश साम्राज्याच्या विरोधात असलेल्या भारतीय जनतेचा संघर्ष तीव्र झाला होता.

आंतरराष्ट्रीय आणि राष्ट्रीय संदर्भ:
१९३९ मध्ये महात्मा गांधींच्या नेतृत्वाखालील भारतीय स्वातंत्र्य संग्राम तीव्र झाला होता. भारताच्या स्वातंत्र्याच्या मागणीसाठी गांधीजींचे नेतृत्व अत्यंत प्रभावी ठरले होते. त्या वेळी दुसऱ्या महायुद्धाच्या पार्श्वभूमीवर भारताच्या स्वातंत्र्याला महत्त्वाचे वळण आले होते.

ब्रिटिश सरकारने दुसऱ्या महायुद्धात भारताला सामील होण्याची जबाबदारी दिली होती, परंतु त्यावर भारतीय जनता आणि गांधीजींचा तीव्र विरोध होता. गांधीजींनी स्पष्ट केले होते की, "भारत स्वातंत्र्य मिळवण्याआधी इंग्रजांनां कोणत्याही युद्धात सामील होऊ देणार नाही."

उपोषणाची पृष्ठभूमी:
२९ नोव्हेंबर १९३९ रोजी महात्मा गांधींनी ब्रिटिश सरकारच्या धोरणांच्या विरोधात उपोषण सुरू केले. गांधीजींनी आपला उपोषण "भारताचे स्वातंत्र्य प्राप्त होईपर्यंत आम्ही शांत बसणार नाही" या आवाहनासह सुरू केला. ब्रिटिश सरकारने भारताच्या स्वातंत्र्याच्या मार्गात अडथळे आणले होते आणि त्यांचा दबाव तसेच संघर्ष तीव्र झाला होता.

महात्मा गांधींच्या या उपोषणाने भारतीय जनतेत जागरूकता निर्माण केली आणि त्यांचा आदर्श अधिकाधिक लोकांपर्यंत पोहोचला. त्यांच्या या पावलामुळे भारतातील लोक अधिक एकजुट झाले आणि स्वातंत्र्याच्या मागणीसाठी त्यांनी आपला संघर्ष वाढवला.

उदाहरण:
गांधीजींच्या उपोषणाचे महत्त्व अधिक स्पष्ट करण्यासाठी "भारत छोडो आंदोलन" (१९४२) या ऐतिहासिक आंदोलनाचा उल्लेख करणे आवश्यक आहे. गांधीजींच्या नेतृत्वात १९४२ मध्ये सुरू झालेल्या या आंदोलनात भारतीय लोकांनी ब्रिटिश साम्राज्याच्या विरोधात एकजूट होऊन जोरदारपणे विरोध केला. गांधीजींच्या उपोषणाचा प्रभाव या आंदोलनावर खूप मोठा होता.

तसेच, १९३० मध्ये सुरू केलेल्या "दांडी मार्च" चा देखील संदर्भ घेता येईल. गांधीजींनी "नमक कायदा" विरोधात सत्याग्रह करून ब्रिटिश शासनाचा विरोध केला होता आणि त्याआधीही त्यांनी अनेक वेळा उपोषण केले होते. त्यांच्या या उपोषणांनी ब्रिटिश सरकारवर दबाव आणला आणि भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामाला वेग दिला.

महत्त्वपूर्ण विचार:
महात्मा गांधींच्या उपोषणाने भारतीय जनतेत प्रचंड जागरूकता निर्माण केली होती. त्यांच्या उपोषणाच्या शैलीने शांती आणि अहिंसा यावर आधारित संघर्षाच्या नवीन पद्धतीला जन्म दिला. गांधीजींनी आपल्या उपोषणाद्वारे ब्रिटिश साम्राज्याच्या अन्यायकारक धोरणांविरोधात शांततेचा मार्ग निवडला आणि भारतीय जनता त्यांच्याशी एकजुट होऊन स्वातंत्र्याच्या मागणीला आणखी तीव्र बनवले.

निष्कर्ष:
२९ नोव्हेंबर १९३९ रोजी महात्मा गांधींनी सुरू केलेले उपोषण हा भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामातील एक महत्त्वाचा टप्पा होता. या उपोषणाद्वारे गांधीजींनी भारतीय स्वातंत्र्याच्या विषयावर जागरूकता निर्माण केली आणि ब्रिटिश सरकारवर दबाव आणला. गांधीजींच्या अहिंसक संघर्षाच्या पद्धतीने भारतीय समाजाला एक नवीन दिशा दिली आणि त्या काळात भारताच्या स्वातंत्र्याच्या आंदोलनाला अधिक शक्ती मिळवून दिली.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.11.2024-शुक्रवार.
===========================================