दिन-विशेष-लेख-29 नोव्हेंबर, "रासायनिक युद्धाचे सर्व पीडितांसाठी आठवणीचा दिवस"

[Atul Kaviraje]

Day of Remembrance for all Victims of Chemical Warfare - Honors those affected by chemical warfare and promotes the importance of preventing its use.

29 नोव्हेंबर, "रासायनिक युद्धाचे सर्व पीडितांसाठी आठवणीचा दिवस" (Day of Remembrance for all Victims of Chemical Warfare)

परिचय:
29 नोव्हेंबर हा दिवस "रासायनिक युद्धाचे सर्व पीडितांसाठी आठवणीचा दिवस" म्हणून साजरा केला जातो. या दिवसाचा मुख्य उद्देश रासायनिक युद्धामुळे प्रभावित झालेल्या लोकांच्या आठवणीला मान्यता देणे आणि रासायनिक शस्त्रांच्या वापरास विरोध करणारे जागतिक संदेश प्रसारित करणे आहे. रासायनिक शस्त्रांचा वापर युद्धामध्ये अत्यंत विध्वंसक असतो, आणि त्यामुळे ना फक्त सैनिक, तर सामान्य नागरिकही पिडित होतात.

इतिहास:
रासायनिक शस्त्रांचा वापर पहिल्यांदा प्रथम महायुद्धात 1915 मध्ये झाला होता. 1919 मध्ये, "जेनेवा प्रोटोकॉल" (Geneva Protocol) ने रासायनिक आणि जैविक शस्त्रांच्या वापरावर बंदी घालण्याचा प्रयत्न केला. तरीही, 20व्या शतकाच्या दुसऱ्या महायुद्धात आणि त्यानंतर अनेक युद्धांमध्ये रासायनिक शस्त्रांचा वापर झाला. 1980-90 च्या दशकात इराण-इराक युद्ध आणि 1990 च्या दशकात इराकच्या कुवैतवरील आक्रमणादरम्यान रासायनिक शस्त्रांचा वापर करण्यात आला.

रासायनिक शस्त्रांचा वापर:
रासायनिक शस्त्र हे अशा प्रकारचे शस्त्र आहेत जे गॅस, द्रव किंवा इतर रासायनिक पदार्थांचा वापर करून शत्रूला मारतात किंवा इजा करतात. यामध्ये मुख्यतः क्लोरीन गॅस, मस्टर्ड गॅस, आणि नर्व गॅस यांचा समावेश होतो. रासायनिक शस्त्रांच्या प्रभावामुळे शारीरिक आणि मानसिक दोन्ही प्रकारच्या जखमा होऊ शकतात.

प्रमुख घटनांचे उदाहरण:

पहिले महायुद्ध (World War I):
रासायनिक शस्त्रांचा वापर 1915 मध्ये जर्मनीने केला, आणि पहिल्यांदा क्लोरीन गॅसचा वापर करून हजारो सैनिकांना ठार मारले. नंतर, मस्टर्ड गॅस आणि इतर रासायनिक पदार्थांचा वापर सुरू झाला.

केमिकल गॅस अटॅक: 22 एप्रिल 1915 रोजी यप्रेसच्या लढाईत जर्मनीने क्लोरीन गॅस वापरला, ज्यामुळे 15,000 हून अधिक सैनिक जखमी झाले. याच सुमारास गॅसच्या वापराने शारीरिक दुष्परिणामांसोबतच मानसिक घडामोडी देखील घडल्या.
इराण-इराक युद्ध (Iran-Iraq War, 1980-1988):
या युद्धात इराकने रासायनिक शस्त्रांचा मोठ्या प्रमाणावर वापर केला. इराकने इराणच्या सैनिकांवर तसेच नागरिकांवर मस्टर्ड गॅस आणि नर्व गॅसचा वापर केला. 1988 मध्ये, इराकने "हलाब्जा" येथील शहरावर हल्ला केला, ज्यात 5,000 पेक्षा जास्त नागरिक मृत्युमुखी पडले.

सीरियातील रासायनिक हल्ले (Syria Chemical Attacks):
2013 मध्ये, सीरियाच्या गुटा शहरात रासायनिक हल्ला झाला, ज्यात 1,400 हून अधिक नागरिकांचा मृत्यू झाला. यावेळी नर्व गॅसचा वापर केला गेला. या हल्ल्यामुळे जागतिक पातळीवर गंभीर चिंता व्यक्त केली गेली आणि रासायनिक शस्त्रांच्या वापरास विरोध करणारे अनेक ठराव पास करण्यात आले.

रासायनिक युद्धाचे प्रभाव:
रासायनिक युद्धामुळे फक्त त्या वेळी तात्काळ मृत्यू होण्याची शक्यता नसते, तर त्या गॅसने किंवा रसायनांनी झालेल्या जखमा, कर्करोग, मानसिक विकृती, आणि दीर्घकालीन शारीरिक समस्यांमुळे प्रभावित व्यक्तींचा जीवन गुणवत्ता खूप कमी होतो. उदाहरणार्थ, मस्टर्ड गॅसच्या संपर्कामुळे त्वचा, श्वासोच्छवास प्रणाली आणि डोळ्यांमध्ये गंभीर इजा होऊ शकतात. नर्व गॅसच्या संपर्कामुळे श्वास घेण्यास अडचणी, पक्षाघात आणि मृत्यू होऊ शकतो.

आंतरराष्ट्रीय प्रतिसाद:

जेनेवा प्रोटोकॉल (1925):
रासायनिक शस्त्रांचा वापर थांबवण्यासाठी 1925 मध्ये जेनेवा प्रोटोकॉल सादर करण्यात आले. परंतु, या प्रोटोकॉलच्या अंमलबजावणीमध्ये अनेक अपयश आले, आणि अनेक देशांनी रासायनिक शस्त्रांचा वापर केला.

रासायनिक शस्त्रांचा प्रतिबंधक संधि (Chemical Weapons Convention - CWC, 1993):
रासायनिक शस्त्रांचा वापर रोखण्यासाठी 1993 मध्ये "रासायनिक शस्त्रांचा प्रतिबंधक संधि" तयार करण्यात आली. यानुसार, रासायनिक शस्त्रांचा उत्पादन, वापर आणि साठवणूक करण्यास बंदी घालण्यात आली. 2021 पर्यंत या संधीत 193 देश सामील झाले आहेत.

दिनाचे महत्त्व:
"रासायनिक युद्धाचे सर्व पीडितांसाठी आठवणीचा दिवस" हे दिवस, रासायनिक शस्त्रांच्या वापरामुळे झालेल्या मानवतेच्या संकटाची आठवण करून देतो आणि या शस्त्रांचा वापर रोखण्यासाठी जागतिक पातळीवर जागरूकता निर्माण करतो. हा दिवस, रासायनिक हल्ल्यात मरण पावलेल्या आणि जखमी झालेल्या लोकांच्या कुटुंबीयांना श्रद्धांजली अर्पण करणारा एक महत्त्वपूर्ण दिवस आहे.

उदाहरण:

इराक युद्धातील पीडित:
इराक-इराण युद्धाच्या दरम्यान इराकी सैन्याने मोठ्या प्रमाणावर रासायनिक शस्त्रांचा वापर केला, ज्यामुळे अनेक इराणियन सैनिक आणि नागरिक पीडित झाले. या हल्ल्याचे उदाहरण म्हणून हलाब्जा हल्ला प्रसिद्ध आहे, ज्यामध्ये हजारो निष्पाप नागरिकांना मृत्यूमुखी पडावे लागले.

सीरियामधील रासायनिक हल्ले:
2013 मध्ये सीरियाच्या गुटा शहरात रासायनिक हल्ला झाला, ज्यात मोठ्या संख्येने नागरिकांना मृत्यू आला. याप्रकरणी जागतिक पातळीवर कडक निंदा करण्यात आली, आणि रासायनिक शस्त्रांच्या वापरावर बंदी घालण्यासाठी ठराव पास केला गेला.

निष्कर्ष:
"रासायनिक युद्धाचे सर्व पीडितांसाठी आठवणीचा दिवस" हा दिवस, रासायनिक शस्त्रांच्या वापरामुळे होणाऱ्या विध्वंसावर जागरूकता निर्माण करण्यासाठी आणि या शस्त्रांचा वापर रोखण्यासाठी जगभरातील लोकांमध्ये जागरूकता वाढवण्याचा एक महत्त्वपूर्ण प्रयत्न आहे. रासायनिक युद्धाने ज्यांना शारीरिक आणि मानसिक जखमा दिल्या, त्यांना श्रद्धांजली अर्पण करणारा, तसेच यापुढे अशी शस्त्रं वापरण्यास बंदी घालण्याचा ठराव करण्यासाठी हा दिवस एक महत्त्वपूर्ण ठरावा आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.11.2024-शुक्रवार.
===========================================