दिन-विशेष-लेख-29 नोव्हेंबर, १८७०: ब्रिटनमध्ये आवश्यक शिक्षा नियम लागू झाला-

[Atul Kaviraje]

१८७०: ब्रिटन मध्ये आवश्यक शिक्षा नियम लागू झाला होता.

29 नोव्हेंबर, १८७०: ब्रिटनमध्ये आवश्यक शिक्षा नियम लागू झाला-

परिचय: 29 नोव्हेंबर १८७० रोजी ब्रिटनमध्ये आवश्यक शिक्षा नियम (Elementary Education Act, 1870) लागू करण्यात आला. या कायद्यामुळे ब्रिटनमध्ये प्राथमिक शिक्षण सार्वत्रिक करण्याच्या प्रक्रियेला प्रारंभ झाला. हा कायदा ब्रिटनच्या इतिहासातील एक महत्त्वपूर्ण टप्पा होता कारण त्याने प्राथमिक शिक्षणाचा अधिकार प्रत्येक मुलासाठी सुनिश्चित केला आणि ब्रिटनमधील शाळांमध्ये शिक्षणाची उपलब्धता वाढवली. या कायद्याच्या पार्श्वभूमीवर, शिक्षणाबाबत अनेक सामाजिक आणि राजकीय बदल झाले.

कायदा लागू करण्याची आवश्यकता:

१८व्या शतकाच्या उत्तरार्धात, ब्रिटनमध्ये शिक्षणाचे प्रमाण कमी होते आणि अनेक गरीब कुटुंबातील मुलांना शिक्षण घेणे कठीण होते. त्यावेळी शिक्षणाला एक लक्झरी म्हणून पाहिले जात होते, आणि शालेय व्यवस्था अत्यंत मर्यादित होती. अनेक कुटुंबांमध्ये मुलांची कामावर मदत घेणे आवश्यक होते, आणि त्यामुळे शिक्षण घेण्याची संधी कमी होती.

तथापि, ब्रिटनमधील औद्योगिक क्रांतीने समाजात मोठे बदल घडवले. शहरांमध्ये मोठ्या प्रमाणात लोकवस्ती वाढली आणि मजुरीसाठी काम करणारे लोक शहरांमध्ये स्थायिक झाले. यामुळे, श्रमिक वर्गातील मुलांसाठी शिक्षण महत्त्वाचे ठरले. याच कारणामुळे, एक सार्वत्रिक आणि आवश्यक शिक्षण प्रणाली लागू करण्याची गरज निर्माण झाली.

१८७० च्या आवश्यक शिक्षण कायद्याची उद्दीष्टे:

१. प्राथमिक शिक्षण सार्वत्रिक करणे:
या कायद्याचा मुख्य उद्देश ब्रिटनमध्ये प्राथमिक शिक्षण सार्वत्रिक आणि अनिवार्य करणे होता. यामध्ये गरीब कुटुंबातील मुलांना शालेय शिक्षण घेण्याची संधी मिळवून देण्याचा प्रयत्न केला गेला.

२. शाळा उघडण्यासाठी सरकारी प्रोत्साहन:
१८७० च्या कायद्याअंतर्गत, सरकारने स्थानिक प्राधिकरणांना शाळा स्थापन करण्यासाठी प्रोत्साहित केले. त्यासाठी सरकार आर्थिक मदत देण्याची व्यवस्था करत होते.

३. शिक्षकांसाठी किमान शैक्षणिक मानक:
शिक्षकांना योग्य आणि योग्य प्रशिक्षण घेणे आवश्यक होते. यामुळे शिक्षकांची गुणवत्ता सुधारली आणि विद्यार्थ्यांना चांगले शिक्षण मिळाले.

४. नागरिकांना शिक्षणाची गरज लक्षात येणे:
या कायद्यामुळे समाजात जागरूकता निर्माण झाली की, शिक्षण ही मुलांची हक्काची गोष्ट आहे. त्या वेळी ब्रिटनमध्ये शिक्षणाच्या हक्काचे महत्त्व खूप वाढले.

कायद्याच्या प्रमुख वैशिष्ट्ये:

१. स्थानिक सरकारी नियंत्रण:
स्थानिक सरकारांना शाळा उघडण्याचा अधिकार देण्यात आला. यामुळे सरकारला शाळांच्या दर्जाची निगराणी ठेवता येईल आणि आवश्यकतेनुसार सुधारणा केली जाऊ शकतील.

२. शिक्षणासाठी सरकारी निधी:
या कायद्याच्या अंतर्गत, शाळांना आर्थिक मदत मिळू लागली. विशेषतः गरीब कुटुंबातील मुलांसाठी सरकारी निधीची तरतूद करण्यात आली.

३. शिक्षकांचे प्रमाणपत्र:
शिक्षकांना योग्य प्रमाणपत्र मिळवणे आवश्यक करण्यात आले, ज्यामुळे शाळेतील शिक्षणाचे दर्जा सुनिश्चित होईल.

४. विद्यार्थ्यांसाठी अनिवार्य शिक्षण:
कायदा लागू झाल्यानंतर, मुलांना प्राथमिक शाळेत शिकवणे अनिवार्य झाले. किमान काही वर्षे शिक्षण घेणे आवश्यक होते.

महत्त्वाचे परिणाम:

१. सार्वत्रिक शिक्षणाची सुरुवात:
१८७० च्या आवश्यक शिक्षण कायद्यामुळे ब्रिटनमध्ये सार्वत्रिक प्राथमिक शिक्षण प्रणालीची सुरुवात झाली. यामुळे अनेक गरीब कुटुंबातील मुलांना शिक्षण घेणे सोपे झाले. शालेय शिक्षणाची दरवाजे मोठ्या प्रमाणावर उघडली गेली.

२. सामाजिक समतेचा आरंभ:
या कायद्यामुळे, शिक्षण ही मुलांची हक्काची गोष्ट बनली आणि गरीब आणि श्रीमंत यांच्यातील शिक्षणातील फरक कमी होण्याची प्रक्रिया सुरू झाली.

३. शालेय प्रगती:
प्राथमिक शाळांमध्ये प्रवेश करणे अनिवार्य झाल्यामुळे, ब्रिटनच्या शालेय प्रणालीमध्ये मोठा बदल झाला. शाळा अधिक कार्यक्षम होण्यास सुरुवात झाली आणि शिक्षकांना अधिक प्रमाणित केले गेले.

४. आधुनिक शिक्षण पद्धतींचे अवलंबन:
या कायद्याच्या लागू होण्यामुळे, शालेय शिक्षण आणि शिक्षण प्रणालीतील सुधारणा शक्य झाली. शाळेत आवश्यक पाठ्यक्रम, शिक्षण पद्धती आणि विद्यार्थी केंद्रित शिकवणी पद्धती लागू करण्यास मदत मिळाली.

उदाहरण:

१. ब्रिटनमधील शालेय प्रगती:
१८७० च्या कायद्याने ब्रिटनमधील शालेय तंत्रज्ञानाची आणि पद्धतींची एक नवीन दिशा ठरवली. या कायद्यामुळे, शाळेतील दुरुस्ती आणि सुधारणा सुरू झाल्या आणि अधिक मुलांना योग्य शिक्षण मिळू लागले.

२. अमेरिकेत शिक्षण सुधारणा:
१८७० च्या ब्रिटनमधील कायद्याने अमेरिकेतील शिक्षण व्यवस्थेत सुधारणा करण्यासाठी एक उदाहरण ठरवले. अमेरिकेतील शालेय प्रणाली देखील सार्वत्रिक शिक्षणाच्या दिशेने वळली.

निष्कर्ष:

ब्रिटनमधील आवश्यक शिक्षण कायदा (१८७०) ने ब्रिटनमधील शालेय व्यवस्थेत महत्त्वपूर्ण बदल केले. या कायद्यामुळे सर्व मुलांसाठी प्राथमिक शिक्षण अनिवार्य झाले आणि शिक्षण अधिक सर्वसमावेशक बनले. यामुळे, शिक्षणाच्या माध्यमातून सामाजिक समानता, आर्थिक समृद्धी आणि व्यक्तिमत्वाच्या विकासास प्रोत्साहन मिळाले. १८७० चा आवश्यक शिक्षण कायदा ब्रिटनमधील शिक्षण क्षेत्रात एक ऐतिहासिक घटना मानली जाते, आणि त्याचे प्रभाव आज देखील जगभरातील शालेय व्यवस्थांवर दिसून येतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.11.2024-शुक्रवार.
===========================================