दिन-विशेष-लेख-29 नोव्हेंबर, १९१६: अमेरिकेने डोमिनिकन रिपब्लिक येथे मार्शल लॉ ची

[Atul Kaviraje]

१९१६: अमेरिकेने डोमिनिकन रिपब्लिक येथे मार्शल लॉं ची घोषणा केली होती.

29 नोव्हेंबर, १९१६: अमेरिकेने डोमिनिकन रिपब्लिक येथे मार्शल लॉ ची घोषणा केली होती-

पार्श्वभूमी:

डोमिनिकन रिपब्लिक हे एक द्वीप राष्ट्र आहे, जे कॅरिबियन समुद्राच्या बेटावर स्थित आहे. १९व्या शतकाच्या उत्तरार्धात आणि २०व्या शतकाच्या सुरुवातीस, डोमिनिकन रिपब्लिकमध्ये राजकीय अस्थिरता आणि आर्थिक संकटे होती. या कालावधीत, देशात अनेक वेळा सैनिकांच्या बंडखोर हालचाली, गृहयुद्ध आणि विदेशी हस्तक्षेप दिसून आले.

अमेरिका, ज्या वेळी जागतिक महाशक्ती बनले होते, त्याच्या परराष्ट्र धोरणात कॅरिबियन आणि लॅटिन अमेरिकेतील प्रभाव वाढवण्याचा आणि शांती राखण्याचा उद्देश होता. या धोरणाच्या अंमलबजावणीसाठी अमेरिका अनेक वेळा या प्रदेशात हस्तक्षेप करत होती.

मार्शल लॉ ची घोषणा (१९१६):

अमेरिकेने डोमिनिकन रिपब्लिकमध्ये मार्शल लॉ (Military Law) लागू करण्याचे ठरवले. मार्शल लॉ लागू करण्याचे कारण होते, डोमिनिकन रिपब्लिकमधील अशांतता आणि देशाच्या प्रशासनातील गडबड. डोमिनिकन रिपब्लिकमधील राष्ट्रपतीचा मृत्यू, तसेच बंडखोर सैनिकांची हालचाल आणि गृहयुद्धाचा धोका असल्यामुळे अमेरिकेने तातडीने हस्तक्षेप करण्याचा निर्णय घेतला.

अमेरिकेने १९१५ मध्ये पोर्टो रिको (Puerto Rico) आणि हैती (Haiti) सारख्या कॅरिबियन देशांत हस्तक्षेप केले होते, आणि १९१६ मध्ये डोमिनिकन रिपब्लिकमध्ये मार्शल लॉ लागू करण्याचे कारण तिथल्या राजकीय अस्थिरतेचे नियंत्रण राखणे होते.

मार्शल लॉ लागू करणं:

मार्शल लॉ म्हणजे, सामान्य कायद्याऐवजी लष्करी कायदे लागू केले जातात. यामध्ये नागरिकांची स्वातंत्र्ये कमी केली जातात, आणि सर्व सार्वजनिक व्यवस्था लष्करी अधिकार्यांच्या हातात असते.
अमेरिकेच्या लष्कराने डोमिनिकन रिपब्लिकचा नियंत्रण घेतला. डोमिनिकन रिपब्लिकच्या संसदीय प्रणालीला नष्ट केले गेले आणि लष्करी प्रशासकांना देशाचे शासक म्हणून नियुक्त केले गेले.
अमेरिकेच्या लष्करी हस्तक्षेपाचे कारण: डोमिनिकन रिपब्लिकमध्ये दंगली, बंडखोरी आणि शासनाच्या असक्षमतेमुळे नागरिकांमध्ये असंतोष निर्माण झाला होता. यामुळे देशात स्थिरता राखण्यासाठी अमेरिकेने या देशात हस्तक्षेप केला.

अमेरिकेचे सैन्य नियंत्रण: अमेरिकेने डोमिनिकन रिपब्लिकमध्ये सैन्य तैनात केले आणि देशाचे प्रशासन आपल्याकडे घेतले. यामुळे डोमिनिकन रिपब्लिकमध्ये १० वर्षे अमेरिकेचे लष्करी प्रशासक होते. हा कालखंड १९१६ ते १९२४ पर्यंत होता, आणि यावेळी अमेरिकेने डोमिनिकन रिपब्लिकच्या सर्व प्रमुख सरकारी संस्थांचे नियंत्रण राखले.

मार्शल लॉ चा परिणाम:

राजकीय स्थिरता: अमेरिकेच्या हस्तक्षेपामुळे डोमिनिकन रिपब्लिकमध्ये काही प्रमाणात स्थिरता निर्माण झाली, परंतु या देशात लोकशाही आणि स्वराज्याचे अधिकार अनेक वर्षे प्रतिकूल परिस्थितीत होते.
आर्थिक स्थैर्य: अमेरिकेने डोमिनिकन रिपब्लिकच्या आर्थिक धोरणांत हस्तक्षेप केला आणि अमेरिकेच्या बँकांद्वारे आर्थिक व्यवस्थापन सुनिश्चित केले.
सामाजिक परिणाम: डोमिनिकन रिपब्लिकमधील लोकांच्या स्वातंत्र्यांवर आणि अधिकारांवर कडक नियंत्रण ठेवले गेले, आणि देशाच्या सरकारावर अमेरिकेचा थेट प्रभाव होता.
अमेरिकेचा हस्तक्षेप आणि लॅटिन अमेरिकेतील परराष्ट्र धोरण: अमेरिकेचा डोमिनिकन रिपब्लिकमध्ये हस्तक्षेप हा "रोजवेल्ट कोरोलरी" किंवा "दक्षिण अमेरिकेसाठी अमेरिकेची पोलिस भूमिका" या धोरणाचा भाग होता. या धोरणानुसार, अमेरिका लॅटिन अमेरिकेमध्ये स्थिरता राखण्यासाठी हस्तक्षेप करण्याचे अधिकार ठेवते. अमेरिकेचे उद्दिष्ट हे होते की, लॅटिन अमेरिकेतील देश अमेरिकेच्या प्रभाव क्षेत्रात राहावेत आणि त्या देशांमध्ये कोणत्याही प्रकारच्या राजकीय अस्थिरतेला थांबवले जावे.

निष्कर्ष:

१९१६ मध्ये डोमिनिकन रिपब्लिकमध्ये मार्शल लॉ लागू करण्याचा निर्णय हा अमेरिकेच्या लॅटिन अमेरिकेमधील "इंटरव्हेन्शनिजम" धोरणाचा भाग होता. अमेरिकेने डोमिनिकन रिपब्लिकमधील अस्थिरतेचा फायदा घेत तिथे लष्करी हस्तक्षेप केला, ज्यामुळे देशात काही काळासाठी स्थिरता प्राप्त झाली, परंतु यामुळे त्या देशातील लोकशाही आणि स्वायत्ततेच्या अधिकारावर प्रभाव पडला. १९२४ मध्ये अमेरिकेने डोमिनिकन रिपब्लिकमधून आपले सैन्य काढले, पण त्याआधी अमेरिकेने तिथे वर्चस्व कायम राखले होते.

उदाहरण:

पोर्टो रिको आणि हैतीतील हस्तक्षेप: डोमिनिकन रिपब्लिकमध्ये मार्शल लॉ लागू केल्यानंतर, अमेरिकेने पोर्टो रिको आणि हैतीसारख्या इतर कॅरिबियन देशांमध्ये देखील लष्करी हस्तक्षेप केला होता. १९१५ मध्ये अमेरिकेने हैटी मध्ये मार्शल लॉ लागू केला आणि तिथे तास्करीनुसार लष्करी प्रशासन स्थापले.
संदर्भ:

अमेरिकेचे लॅटिन अमेरिकेतील धोरण: "रोजवेल्ट कोरोलरी" (Roosevelt Corollary)
अमेरिकेच्या हस्तक्षेपाची पार्श्वभूमी: कॅरिबियन आणि मध्य अमेरिकेत अमेरिकेची ध्वनीधारणा.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.11.2024-शुक्रवार.
===========================================