जIगतिक अपंग दिन-

[Atul Kaviraje]

जIगतिक अपंग दिन-

३ डिसेंबर, २०२४ - जागतिक अपंग दिन: एक व्यापक आणि विस्तृत विवेचन-

परिचय:

३ डिसेंबर हा दिवस जागतिक अपंग दिन (International Day of Persons with Disabilities) म्हणून साजरा केला जातो. हा दिवस, संयुक्त राष्ट्रांच्या जनरल असेंब्लीने १९९२ मध्ये घोषित केला आणि त्याचा उद्देश अपंग व्यक्तींच्या हक्कांबद्दल जागरूकता वाढवणे, त्यांना समाजात समान संधी मिळवून देणे आणि त्यांचे जीवनमान सुधारण्यावर लक्ष केंद्रित करणे आहे. जगभरातील विविध देशांमध्ये या दिवशी अपंगतेशी संबंधित समस्या, त्यावर उपाय आणि अपंग व्यक्तींच्या हक्कांचा पाठपुरावा केला जातो.

अपंगत्व म्हणजे काय?

अपंगत्व (Disability) हा एक शब्द आहे जो शारीरिक, मानसिक, बौद्धिक किंवा इतर प्रकारच्या अडचणींना सूचित करतो ज्यामुळे व्यक्तींच्या सामान्य क्रियाकलापांमध्ये व्यत्यय येतो. हे दोन प्रमुख प्रकारांमध्ये विभागले जाते:

शारीरिक अपंगत्व - जसे की पाय किंवा हातांमध्ये समस्या, दृष्टी, ऐकण्याची क्षमता इत्यादी.
मानसिक अपंगत्व - जसे की मानसिक विकार, बौद्धिक विकासातील अडचणी, ऑटिझम इत्यादी.

जागतिक अपंग दिनाचे उद्देश:

१. समाजात समानता प्रस्थापित करणे: अपंग व्यक्तींना समाजाच्या मुख्य प्रवाहात समाविष्ट करणे, त्यांच्या हक्कांसाठी लढा देणे आणि त्यांना समान संधी देणे हे या दिवसाचे मुख्य उद्दिष्ट आहे.

२. जागरूकता वाढवणे: अपंग व्यक्तींच्या समस्यांबद्दल जागरूकता वाढवणे आणि समाजाच्या इतर वर्गांना त्यांना स्वीकारण्यासाठी प्रोत्साहित करणे.

३. विधी आणि धोरणांमध्ये बदल आणणे: सरकारांना आणि संस्थांना अपंग व्यक्तींच्या हक्कांसाठी व समावेशनासाठी धोरणे तयार करायला प्रेरित करणे.

४. समाजातील भेदभाव समाप्त करणे: अपंगतेच्या मुद्द्यांवर आधारित भेदभाव नष्ट करणे, अपंग व्यक्तींना योग्य व समर्पक उपचार मिळवून देणे.

भारतातील अपंग व्यक्तींची स्थिती:

भारतामध्ये अपंग व्यक्तींची संख्या खूप मोठी आहे. भारतीय सर्वेक्षणानुसार, देशातील २.२% लोक अपंग आहेत. यातील एक मोठा भाग शारीरिक अपंग व्यक्तींचा आहे, ज्यामध्ये दिव्यांगतेची विविध रूपे समाविष्ट आहेत - उदाहरणार्थ, हात-पाय नसल्यानंतरची स्थिती, दृष्टिहीनता, श्रवणविषयक अपंगत्व इत्यादी.

भारतातील अपंग व्यक्तींना काही शारीरिक, मानसिक आणि सामाजिक अडचणींचा सामना करावा लागतो. त्यांना आरोग्य सेवा, शिक्षण, रोजगार आणि सार्वजनिक स्थळांवर प्रवेशाच्या बाबतीत अनेक अडचणींचा सामना करावा लागतो. अनेक अपंग व्यक्तींना रोजगाराच्या संधींमध्ये देखील भेदभावाचा सामना करावा लागतो. तथापि, सरकार आणि विविध एनजीओसुद्धा अपंग व्यक्तींना मदत करण्यासाठी काम करत आहेत.

अपंग व्यक्तींच्या हक्कांसाठी कायदेतज्ज्ञता:

भारतामध्ये अपंग व्यक्तींच्या हक्कांचे संरक्षण करण्यासाठी काही महत्त्वाचे कायदे अस्तित्वात आहेत. त्यातील काही प्रमुख कायदे:

राजीव गांधी विकलांग व्यक्ती सशक्तीकरण कायदा, १९९५ - यामध्ये अपंग व्यक्तींच्या हक्कांचे संरक्षण करण्यासाठी विविध उपाययोजना करण्यात आले आहेत.
समाज कल्याण मंत्रालयाच्या योजना: अपंग व्यक्तींना शिक्षण, रोजगार, आणि सामाजिक सुरक्षा प्रदान करण्यासाठी विविध योजनांची अंमलबजावणी केली जात आहे.

अपंग व्यक्तींच्या समस्यांचा विचार करताना:

१. शारीरिक अडचणी: अपंग व्यक्तींना सार्वजनिक ठिकाणी जाण्यासाठी, कार्यालये, शाळा किंवा इतर महत्त्वाची ठिकाणे पोहोचण्यासाठी अनेक शारीरिक अडचणी येतात. दिव्यांग व्यक्तींसाठी तयार केलेले रॅम्प, लिफ्ट्स, योग्य व इतर प्रकारच्या सहाय्यक उपकरणांची गरज आहे.

२. मानसिक आरोग्य: अपंग व्यक्तींचे मानसिक आरोग्य देखील महत्त्वपूर्ण आहे. त्यांना समाजातील भेदभावामुळे मानसिक तणाव, नैराश्य, आत्महत्येच्या विचारांची समस्या देखील येऊ शकते.

३. शिक्षण आणि रोजगार: अपंग व्यक्तींसाठी योग्य शिक्षणाच्या आणि रोजगाराच्या संधींची कमतरता आहे. त्यामुळे त्यांना जीवनाची समृद्धता आणि स्वतःच्या हक्कांचे पालन करणं अशक्य होऊन जातं.

समाजाची भूमिका:

समाजातील प्रत्येकाने अपंग व्यक्तींना समान संधी देणे आणि त्यांच्या हक्कांचा आदर करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. अपंग व्यक्तींना त्यांच्या क्षमतांनुसार शिक्षा, रोजगार, आणि इतर संसाधने उपलब्ध करणे गरजेचे आहे. यामुळेच अपंग व्यक्तींना सक्षम बनवता येईल आणि ते समाजाच्या मुख्य प्रवाहात सामील होऊ शकतील.

निष्कर्ष:

जागतिक अपंग दिन हा एक महत्त्वाचा दिवस आहे, जो अपंग व्यक्तींच्या हक्कांची जाणीव आणि संरक्षण करण्यासाठी काम करतो. यामुळे अपंग व्यक्तींना समान संधी मिळवून देणे, त्यांना समाजाच्या मुख्य प्रवाहात आणणे आणि भेदभाव कमी करणे शक्य होईल. ३ डिसेंबरच्या या दिवशी आपल्याला या समस्यांबद्दल जागरूक होऊन, समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला अपंग व्यक्तींसोबत समर्पक व आदरपूर्वक वागण्याची आवश्यकता आहे.

🙏🌍♿

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.12.2024-मंगळवार.   
===========================================