दिन-विशेष-लेख-३ डिसेंबर, १८२९ – लॉर्ड विल्यम बेंटिंक यांनी सतीच्या प्रथेवर बंदी

[Atul Kaviraje]

१८२९: लॉर्ड विल्यम बेंटिंग यांनी सतीच्या प्रथेवर बंदी घातली-

३ डिसेंबर, १८२९ – लॉर्ड विल्यम बेंटिंक यांनी सतीच्या प्रथेवर बंदी घातली-

तारीख: ३ डिसेंबर, १८२९

३ डिसेंबर १८२९ रोजी लॉर्ड विल्यम बेंटिंक, ब्रिटिश भारताचे गव्हर्नर जनरल, यांनी सती प्रथावर बंदी घालण्याची घोषणा केली. सती म्हणजे पतिव्रता असलेल्या स्त्रीला तिच्या मरणानंतर आपल्या पतीच्या मरणानंतर जिवंत जाळून शमवणे, ही एक अत्यंत क्रूर आणि अमानवी प्रथा होती. ही प्रथा प्राचीन भारतात विशेषतः उच्च वर्णीय समाजांमध्ये पसरली होती, आणि ती काही भागांमध्ये अत्यंत प्रसिद्ध होती.

लॉर्ड बेंटिंक यांच्या या निर्णयनंतर सती प्रथा बंद झाली, जे भारतातील सामाजिक आणि सांस्कृतिक जीवनातील एक महत्त्वाचा टप्पा होता. या बंदीमुळे भारतीय समाजात सामाजिक सुधारणा घडवण्यासाठी एक महत्त्वाचा बदल घडवला आणि ब्रिटिश राजवटीच्या सामाजिक सुधारणांचा एक भाग ठरला.

सती प्रथा काय होती?
सती प्रथा ही एक प्राचीन भारतीय प्रथा होती ज्यात पतीच्या मृत्यूच्या वेळी पत्नीला त्याच्या प्रेतावर जिवंत जाळून मरण देण्यात येत असे. यामध्ये बऱ्याच वेळा स्त्रियांचे विरोध व्यक्त करण्याचे कोणतेही अधिकार नव्हते. या प्रथेचे धार्मिक औचित्य, धार्मिक विश्वास आणि पारंपारिक मान्यता यावर आधारित होते.

सती प्रथा केवळ एक अमानवी क्रूर पद्धत नव्हती, तर ती एक प्रकारे स्त्रीचे स्वातंत्र्य आणि मानवी हक्कांचे उल्लंघन म्हणून ओळखली जात असे. विशेषत: पतीच्या मरणानंतर आपल्या इच्छेविरुद्ध मृत्यूला सामोरे जाणे ही एक असहायता आणि निष्कलंकता दर्शवणारी प्रक्रिया होती.

लॉर्ड बेंटिंक यांचा निर्णय:
लॉर्ड विल्यम बेंटिंक हे ब्रिटिश राजवटीचे गव्हर्नर जनरल होते, आणि त्यांचा कार्यकाळ १८२८ ते १८३५ दरम्यान होता. ते एक प्रगतीशील आणि समाज सुधारक नेते होते, आणि त्यांनी भारतीय समाजातील अप्रचलित आणि अमानवी प्रथा वर ठाम भूमिका घेतली.

३ डिसेंबर १८२९ रोजी लॉर्ड बेंटिंक यांनी सती प्रथेवर बंदी घातली आणि त्याला कायद्याचा दर्जा दिला. या बंदीनंतर, सतीच्या प्रथेला थांबवण्यासाठी प्रशासनाची कडक कार्यवाही सुरू करण्यात आली. ब्रिटिश सरकारचे या बंदीमागे धार्मिक आणि नैतिक कारणे होती. बेंटिंक यांनी इ.स. १८२९ मध्ये एका कायदाद्वारे सतीला कायदेशीरपणे अवैध ठरवले.

सती प्रथेवर बंदी घालण्याचे कारण:
लॉर्ड बेंटिंक यांनी सती प्रथेवर बंदी घालण्याचे मुख्य कारण मानवी हक्कांचे उल्लंघन आणि सामाजिक सुधारणांची आवश्यकता होते. भारतातील सती प्रथा समाजाच्या दृष्टीने हानिकारक होती आणि तिच्या विरोधात काही सामाजिक कार्यकर्ते आवाज उठवत होते. त्याचवेळी, राजकीय पातळीवर आणि सामाजिक स्तरावर त्याला विरोध करणारे लोक होते. तथापि, बेंटिंक यांनी सतीच्या प्रथेच्या विरोधात ठाम भूमिका घेतली आणि समाज सुधारणा करण्याच्या दृष्टीने ही महत्त्वाची पाऊले उचलली.

कायद्याने सतीला बंदी घालणे ही एक नैतिक विजय होती आणि ब्रिटिश भारतातील सामाजिक प्रगतीसाठी महत्त्वपूर्ण ठरली. याचा लघु आणि दीर्घकालीन प्रभाव भारतीय समाजावर पडला. पुढे समाजातील इतरही सुधारणा सुरू झाल्या, आणि महिलांच्या अधिकारांचे संरक्षण करण्याचे कृत्य मोठ्या प्रमाणावर सुरू झाले.

सती प्रथेवर बंदी घालण्याचे प्रभाव:
स्त्रियांची प्रतिष्ठा वाढली: सती प्रथा बंद झाल्याने भारतीय महिलांच्या जीवनातील समानतेचे मार्ग खुलले. महिलांना स्वतंत्रता आणि मानवी हक्क मिळवण्याची दिशा मिळाली.

सामाजिक सुधारणांची सुरूवात: सती प्रथेवर बंदी ही भारतात इतर सामाजिक सुधारणांमध्ये पहिली महत्त्वाची पावले होती. या बंदीनंतर, समाज सुधारक जसे की रवींद्रनाथ ठाकूर, ईश्वरचंद्र विद्यासागर, आणि स्वामी विवेकानंद यांच्या विचारांची दृष्टी अधिक ठरली.

धार्मिक पुनर्नवीनिकरण: सती प्रथेवर बंदी घालणे हे धार्मिक क्षेत्रात देखील पुनर्नवीनिकरण आणि सुधारणेचा मार्ग सिद्ध झाले. धार्मिक नेता आणि विचारवंत अधिक विचारपूर्वक प्रथा आणि धर्माबद्दल चर्चा करू लागले.

ब्रिटिश साम्राज्याचा सामाजिक दबाव: ब्रिटिश शासन भारतात केवळ साम्राज्य स्थापनेसाठी नाही, तर सामाजिक न्याय आणि सुधारणा आणण्याच्या दृष्टीने काम करत होते. बेंटिंक यांचा निर्णय ब्रिटिश प्रशासनाच्या दृष्टिकोनातून महत्त्वपूर्ण होता.

सत्य प्रसंग:
बेंटिंक यांच्या निर्णयाचा विरोध: सुरुवातीला सतीच्या प्रथेवर बंदी घालण्यास विरोध करणारे लोक होते. काही भारतीय समाजाचे उच्चवर्गीय सदस्य आणि धार्मिक नेते या निर्णयाला विरोध करत होते, त्यांना यामध्ये धर्मविरोधी आणि समाजव्यवस्थेच्या गडबडीचा धोका दिसत होता.

समाज सुधारकांची भूमिका: राजा राम मोहन राय, ज्याला सती प्रथा विरोधी चळवळीचा पुरोहित म्हटले जाते, त्याचे काम खूप महत्त्वाचे होते. राजा राम मोहन रायने सती प्रथा विरोधात आवाज उठवला आणि त्याच्या कार्यामुळे लॉर्ड बेंटिंकला सती प्रथा बंद करण्याचे महत्त्व उमगले.

चिन्हे आणि इमोजी:
📜 (कायदा) ⚖️ (न्याय) 🕊� (स्वातंत्र्य) 💔 (दुःख) 🙅�♀️ (विरोध) 🙋�♀️ (महिला अधिकार)

🖼� लॉर्ड बेंटिंक यांचे चित्र
🖼� सती प्रथेवर बंदी घालणारा कायदा

संदर्भ:
लॉर्ड बेंटिंक आणि सती प्रथा बंदी: William Bentinck and the Abolition of Sati
राजा राम मोहन राय आणि सती प्रथा विरोध: Raja Ram Mohan Roy and the Reform Movement

निष्कर्ष:
३ डिसेंबर १८२९ रोजी लॉर्ड विल्यम बेंटिंक यांनी सती प्रथा वर बंदी घातली, ज्यामुळे भारतीय समाजात एका अत्यंत अमानवी आणि क्रूर प्रथेला समाप्ती आली. हे कदम एक महत्त्वपूर्ण सामाजिक सुधारणा आणि मानवी हक्कांच्या संरक्षण कडे उचललेले पाऊल होते. यामुळे भारतीय समाजातील महिला सक्षमीकरण आणि समानता च्या मार्गाने एक मोठा टप्पा पूर्ण झाला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.12.2024-मंगळवार.   
===========================================