दिन-विशेष-लेख-४ डिसेंबर १९२४: मुंबईतील ‘गेटवे ऑफ इंडिया’चे उद्घाटन-1

[Atul Kaviraje]

१९२४: मुंबईतील 'गेटवे ऑफ इंडिया'चे उद्‍घाटन झाले.

४ डिसेंबर १९२४: मुंबईतील 'गेटवे ऑफ इंडिया'चे उद्घाटन-

संदर्भ:
४ डिसेंबर १९२४ रोजी मुंबईतील एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण आणि ऐतिहासिक स्मारक, 'गेटवे ऑफ इंडिया' (Gateway of India), चा उद्घाटन झाला. हे स्मारक ब्रिटिश राजवटीतील समारंभाच्या निमित्ताने उभारले गेले होते आणि हे मुंबईच्या सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक वारशाचा एक अत्यंत महत्त्वाचा भाग आहे. गेटवे ऑफ इंडिया मुंबईच्या मरीन ड्राईव्ह आणि कोलाबा भागात स्थित आहे. हे स्मारक आजही मुंबईच्या प्रमुख पर्यटन स्थळांपैकी एक आहे आणि शहराच्या ऐतिहासिक संदर्भाचे प्रतीक म्हणून ओळखले जाते.

गेटवे ऑफ इंडिया – इतिहास आणि उद्दीष्ट:
गेटवे ऑफ इंडिया हे एक भव्य आणि ऐतिहासिक स्मारक असून, त्याची रचना ब्रिटिश स्थापत्यशास्त्राच्या प्रभावाखाली झाली होती. याचे उभारण मुख्यतः ब्रिटिश साम्राज्याच्या भारतात झालेल्या विजयी परिषदेचे प्रतीक होते. गेटवे ऑफ इंडिया हे स्मारक एक प्रतीक होते, जे त्या काळात ब्रिटिश साम्राज्याच्या भारतातील विजयाचे आणि इतर महत्त्वपूर्ण कार्यक्रमांचे प्रतीक म्हणून उभारले गेले.

गेटवे ऑफ इंडिया उभारण्याचा मुख्य उद्देश ब्रिटिश राजवटीतील किंग जॉर्ज पंचम आणि क्वीन मेरी यांच्या भारत भेटीच्या स्वागतासाठी होता. त्यांनी १९११ मध्ये भारत दौऱ्यावर येण्याचे ठरवले होते आणि त्यासाठी या स्मारकाची रचना सुरू झाली.

गेटवे ऑफ इंडिया रचनाबद्ध करणारा स्थापत्यकार:
गेटवे ऑफ इंडियाच्या रचनेचा प्रमुख स्थापत्यकार होता सिर फ्रेडरिक विल्यम स्टिव्हन (Sir Frederick William Stevens). त्यांनी या स्मारकाची रचना मूळ भारतीय शिल्पकला आणि इंग्रजी स्थापत्यशास्त्राच्या मिश्रणाने केली. गेटवे ऑफ इंडिया हे उच्च-गॉथिक शैलीतील स्थापत्यशास्त्र आणि भारतीय शास्त्रशुद्ध कलेचे एक उत्तम उदाहरण आहे.

स्मारकाची रचना आधुनिक आणि पारंपारिक शिल्पशास्त्राची एक सुंदर संगम आहे. त्याची रचना नेहमीच आंतरराष्ट्रीय अभ्यागतांना आकर्षित करणारी ठरली आहे. हे स्मारक २६ मीटर उंच असून, याच्या पायऱ्या इटालियन-ऑलिव्ह-ग्रॅनाइट आणि कोल्हापुरी-संगमरवरी दगड वापरून बांधल्या गेल्या आहेत.

गेटवे ऑफ इंडिया: ऐतिहासिक महत्त्व:
गेटवे ऑफ इंडिया हे एक ऐतिहासिक प्रतीक म्हणून फक्त ब्रिटिश साम्राज्याच्या विजयानंतरचे स्मारक नसून, भारताच्या स्वातंत्र्याच्या लढ्यातील एक महत्त्वाची घटना देखील आहे. या स्मारकाच्या उभारणीने भारताच्या ब्रिटिश साम्राज्याखाली असलेल्या कालखंडात विशेष स्थान मिळवले.

स्वातंत्र्य संग्राम आणि गेटवे ऑफ इंडिया:
गेटवे ऑफ इंडिया त्याच्या उभारणीच्या काही दशकांनंतर, १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी, भारताच्या स्वातंत्र्याच्या दिवशी, एक अत्यंत महत्त्वाच्या ऐतिहासिक घटनांसाठीही प्रसिद्ध ठरले. भारताच्या स्वातंत्र्यप्राप्तीनंतर, गेटवे ऑफ इंडिया हे भारताच्या एका नवा अध्यायाची सुरुवात दाखवणारे स्थळ बनले.

गेटवे ऑफ इंडियाचे एक ऐतिहासिक महत्त्व आहे कारण येथे स्वातंत्र्यप्राप्तीच्या दिवशी ब्रिटिश शासकांचे आखिरी छावणी (छावणीचं निराकरण) होत असताना, ब्रिटिश अधिकारांचा आखिरी झंझावत झाला. हे ठिकाण पोर्ट्रेट ऑफ ब्रिटिश इम्पायरच्या विनाशाचं प्रतीक बनले.

गेटवे ऑफ इंडिया: शिल्प आणि रचना:
गेटवे ऑफ इंडिया हे एक राजसी स्थापत्यशास्त्राचे स्मारक आहे आणि त्याच्या रचनामध्ये इंग्रजी, अरबी, हिब्रू आणि भारतीय स्थापत्यशास्त्राची एक सुंदर जुळवाजुळव दिसून येते. याचे मुख्य कारण म्हणजे भारताच्या विविध सांस्कृतिक परंपरेचा आणि स्थापत्यशास्त्राचा समावेश. गेटवे ऑफ इंडिया उभे राहिल्यावर त्याची भव्यता आणि त्याच्या कडेवर असलेल्या पुतळ्यामुळे तो एक ऐतिहासिक ऐश्वर्य निर्माण करतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-04.12.2024-बुधवार. 
===========================================