नागदिवे आणि नागपूजन - ६ डिसेंबर, २०२४

[Atul Kaviraje]

नागदिवे-नागपूजन-

नागदिवे आणि नागपूजन - ६ डिसेंबर, २०२४

६ डिसेंबर हा दिवस भारतीय संस्कृतीत आणि विशेषतः हिंदू धर्मात अत्यंत महत्त्वाचा आहे. या दिवशी नागपूजन किंवा नागदिवे (Nagadev, Nag Puja) साजरा केला जातो. नागांची पूजा किंवा नागदेवतेचे पूजन हिंदू धर्मातील एक महत्त्वपूर्ण परंपरा आहे, ज्याचे ऐतिहासिक, धार्मिक, आणि सांस्कृतिक महत्त्व खूप मोठे आहे.

नागदेवतेची पूजा आणि महत्त्व:

नागदेवतेची पूजा प्राचीन काळापासून केली जाते. प्राचीन भारतीय संस्कृतीत नागांना अत्यंत शक्तिशाली आणि पवित्र प्राणी मानले जात होते. नागदिवे किंवा नागपूजन हा एक असा उत्सव आहे, जो मुख्यतः कृषी, पाणी आणि संपत्ती यांच्याशी संबंधित असतो. विविध सण, धार्मिक कृत्ये आणि यज्ञांच्या माध्यमातून नागपूजन केले जाते. अनेक ठिकाणी विशेषत: दक्षिण भारतात नागपूजन मोठ्या प्रमाणावर केली जाते.

नागपूजनाचा धार्मिक दृष्टिकोन:

नागदेवतेची पूजा करण्याचे धार्मिक महत्त्व विविध पुराणांतून मिळते. विशेषत: शिव पुराण, विष्णु पुराण, आणि नागशास्त्र यामध्ये नागांचे महत्त्व वृतांतित केले आहे. हिंदू धर्मात नागांचे एक विशेष स्थान आहे, आणि त्यांना देवतेच्या रूपात पूजले जाते. नागदिवशी नागांची पूजा केल्याने घरात सुख, समृद्धी, आणि आरोग्य येते, तसेच वंशवृद्धीसाठी आणि सर्पदोषातून मुक्ती मिळविण्यासाठी ही पूजा अत्यंत लाभकारी मानली जाते.

संपूर्ण भारतात नागपूजन वेगवेगळ्या ठिकाणी आणि विविध पद्धतींनी साजरे केले जाते. यामध्ये नाग प्रतिमांचे पूजन, धूप, दीप, फुलांचे अर्पण, कडुनिंबाच्या पानांची पूजा, तुळशीचे पत्र आणि विशेषत: दूध अर्पण करणे हे समाविष्ट आहे. अनेक ठिकाणी या दिवशी नागांच्या प्रतिमांवर विशेष रूपाने सजावट केली जाते आणि विशेष पूजा विधींचा आचार केला जातो.

नागपूजनाचे पौराणिक महत्त्व:

नागपूजनाचे एक पौराणिक उदाहरण म्हणजे शिव-पार्वती आणि कुण्डलवर्धन कथेतील नागराज तक्षक चे महत्त्व. शिवाच्या गळ्यातील नाग आणि त्याच्या दर्शनाने होणारी आरोग्य व आयुष्यातील समृद्धी हे एक पौराणिक अंगीकृत सत्य आहे. नागराज कुम्भकर्ण किंवा तक्षक यांचा पूजनासाठी उपयोग होतो, जे शांती आणि संपत्ती आणण्यासाठी साजरे केले जातात.

नागपूजनाचे वैज्ञानिक महत्त्व:

नागपुजनाचा एक वैज्ञानिक दृष्टिकोन देखील आहे. नाग हे पाण्याचे प्राणी आहेत आणि ते इतर सापांपेक्षा अधिक पवित्र मानले जातात. त्यांना आपल्या पर्यावरणाचे रक्षण करणारे, तसेच सर्पजन्य व्याधींवर मात करणारे मानले जाते. या दिनी नागपूजन केल्याने, आपण पर्यावरणाच्या रक्षणास हातभार लावतो आणि जीवनातील सापांच्या दुष्परिणामांपासून वाचतो. तसेच, पाण्याची पातळी आणि सर्पप्रजातीची वाढ या दृषटिकोनातून नागांचे पूजन आणि त्यांच्या रक्षणाचे महत्त्व अधिक वाढते.

दिवशी केले जाणारे कृत्ये:

१. नागपुजन: नाग प्रतिमांवर दूध, शहद, तूप, आणि फुलांचे अर्पण केले जाते. याचा उद्देश नागराजांना प्रसन्न करणे आहे.

२. नागतर्पण: सर्पजन्य दोषाच्या शमनासाठी आणि शांततेसाठी नागतर्पण केले जाते. विशेषतः सर्पदोष असलेल्या व्यक्तींसाठी हा दिवस महत्त्वपूर्ण असतो.

३. व्रत आणि उपवासा: काही लोक नागपूजनाच्या दिवशी व्रत ठेवतात, उपवासा करतात आणि प्रार्थना व ध्यान साधतात.

४. नागजन्म व्रत: या दिवशी काही भक्त नागराजाच्या जन्माचा व्रत ठेवतात. त्याचप्रमाणे, ते नागराजाच्या आशीर्वादाने सुखी व समृद्ध होण्याची कामना करतात.

५. धूप आणि दीप अर्पण: घरात शांती व समृद्धी प्राप्त होण्यासाठी धूप आणि दीप अर्पण करण्याची परंपरा आहे.

नागपूजनाचे सामाजिक महत्त्व:

नागपूजन केल्याने व्यक्तीचे जीवन परिपूर्ण होते. नुसते घरच्यांसाठीच नाही, तर समाजातील सर्व लोकांसाठी सर्पदोष आणि संकटे दूर करण्याचा एक मार्ग आहे. नागदिवे साजरा करण्याने आपल्यात एकसाथ येणारा विश्वास आणि प्रेमही वाढतो, कारण हा एक असा दिवस आहे जो समाजात शांतता आणि सामंजस्य प्रस्थापित करतो.

नागदिवे
१. घरातील पूजा स्थळी एक साधी पूजा वेदी तयार करा. २. नाग प्रतिमा किंवा नागाच्या प्रतीकाची स्थापना करा. ३. या दिवशी शुद्धतेचे पालन करा, स्नान करून स्वच्छ वस्त्र घाला. ४. नाग प्रतिमेवर दूध, तूप, शहद, फुलांची आरती करा. ५. दीप आणि धूप अर्पण करा, आणि "ॐ नमो भगवते नागराजाय" मंत्राचा उच्चारण करा. ६. नागराजाच्या आराधनाने घरात सुख, समृद्धी आणि आरोग्य येईल, अशी प्रार्थना करा.

निष्कर्ष:

६ डिसेंबर हा नागदिवे आणि नागपूजनाचा दिन, आपल्या जीवनातील अनेक वाईट गोष्टींना दूर करण्याचा आणि आपल्या जीवनात सकारात्मकतेची सुरूवात करण्याचा एक संधी आहे. त्यामध्ये असलेल्या धार्मिक, पौराणिक आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून या दिवशी केलेली पूजा खूप प्रभावी ठरते. हे आपल्या पर्यावरणाचे रक्षण करणारे, तसेच व्यक्तिगत आणि सामाजिक जीवनात एकता आणणारे आहे.

🙏🐍🎉

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-06.12.2024-शुक्रवार.
===========================================