राष्ट्रीय सुरक्षा आणि संरक्षणाचे महत्त्व-1

[Atul Kaviraje]

राष्ट्रीय सुरक्षा आणि संरक्षणाचे महत्त्व-
(राष्ट्रीय सुरक्षा आणि संरक्षणावर विस्तृत विवेचनात्मक लेख)-

राष्ट्रीय सुरक्षा म्हणजे त्या सर्व उपाययोजना आणि प्रक्रियांचा एकत्रित दृष्टिकोन, ज्यांच्या माध्यमातून एक राष्ट्र आपला बचाव, स्थिरता, सुसंस्कृतता आणि सार्वभौमत्व सुनिश्चित करण्यासाठी काम करतं. संरक्षण हा राष्ट्रीय सुरक्षा प्रणालीचा एक महत्त्वपूर्ण भाग आहे, ज्यामध्ये लष्करी, पोलीस, सुरक्षा यंत्रणा आणि आणखी विविध घटकांचा समावेश असतो. याचे उद्दिष्ट देशाच्या आंतरिक व बाह्य धोके, युद्ध, दहशतवाद, नैसर्गिक आपत्ती आणि इतर इन्फ्रास्ट्रक्चरल धोक्यांपासून संरक्षण करणे असतो.

राष्ट्रीय सुरक्षा आणि संरक्षणाचे विविध पैलू:
लष्करी सुरक्षा: लष्करी सुरक्षा म्हणजे राष्ट्राच्या सीमा आणि प्रदेशाच्या सुरक्षेसाठी लष्करी उपाययोजना. देशाच्या लष्कराच्या सामर्थ्यामुळेच आपल्या राष्ट्रीय सुरक्षा सुनिश्चित होऊ शकते. प्रत्येक देशाची लष्करी शक्ती त्याच्या संरक्षणाची आधारभूत अंगे असते. लष्करी सुरक्षा अंतर्गत विविध यंत्रणा जशे की नौदल, हवाईदल, आणि सैन्य अशा संरक्षणात्मक शक्ती तयार करणे हे अत्यंत आवश्यक आहे.

उदाहरण:
भारताने आपल्या सीमेसोबत असलेल्या चीन आणि पाकिस्तानसारख्या शत्रू देशांशी तणावपूर्ण नाते राखले आहे. यासाठी भारताने आपल्या लष्करी क्षमतेला सशक्त करण्यासाठी विविध कार्यक्रम राबवले आहेत. उदाहरणार्थ, भारतीय लष्कराची "पाकिस्तान-सीमा प्रादेशिक सुरक्षा", "सीमा सुरक्षा बल" आणि "आंतरराष्ट्रीय संरक्षण व सामरिक सहभाग" हे महत्वाचे घटक आहेत.

आर्थिक सुरक्षा: राष्ट्रीय सुरक्षा फक्त लष्करी मुद्द्यांपर्यंत मर्यादित नाही. आर्थिक सुरक्षा देखील एक महत्त्वाचा घटक आहे. देशाच्या आर्थिक स्थिरतेची सुरक्षा होणं, त्याच्या उद्योगांवर असलेला धोका टाळणे, तसेच राष्ट्रीय आपत्ती व्यवस्थापन आणि जागतिक आर्थिक प्रणालीवर नियंत्रण ठेवणे हे सर्व अत्यंत महत्त्वाचे आहेत.

उदाहरण:
भारत: २०२० मध्ये कोविड-१९ महामारीच्या काळात भारताने अर्थव्यवस्थेची सुरक्षा जपण्यासाठी विविध आर्थिक मदत पॅकेजेस जाहीर केली होती, ज्यात "आत्मनिर्भर भारत", "प्रधानमंत्री गरीब कल्याण योजना" यांसारख्या योजनांचा समावेश होता.

आंतरिक सुरक्षा: देशाच्या आंतरिक सुरक्षा व्यवस्था अंतर्गत दहशतवाद, जातीय हिंसा, नक्षलवाद, शहरी उग्रवाद आणि इतर गुन्हेगारी क्रियाकलाप यांच्यावर नियंत्रण ठेवणे आवश्यक आहे. सरकारने या समस्यांवर लक्ष केंद्रित करून विविध पोलीस, सुरक्षा यंत्रणा आणि कायदा व सुव्यवस्था राखणारे उपाय राबवले आहेत.

उदाहरण:
भारतात "नक्सलवाद" हा एक गंभीर समस्या आहे. विविध राज्यांमध्ये नक्षलवाद्यांशी लढण्यासाठी केंद्रीय सुरक्षा दल तसेच राज्य पोलीस दल काम करत आहेत. त्याचप्रमाणे दहशतवादी हल्ले रोखण्यासाठी "राष्ट्रीय सुरक्षा गार्ड (NSG)" आणि "काउंटर टेररिझम फोर्स" अशा यंत्रणांचा वापर केला जातो.

सामाजिक सुरक्षा: राष्ट्रीय सुरक्षा कधीही पूर्णपणे लष्करी किंवा आंतरिक सुरक्षा केवळ अशा दृष्टीने असू शकत नाही. आपले नागरिक, त्यांचे जीवनमान, शिक्षण, आरोग्य, आणि सामाजिक समावेश यावर देखील सुरक्षा आश्रित आहे. विशेषत: आजच्या वेगवान बदलणार्या समाजात, एकात्मतेचे संरक्षण आणि नागरिकांच्या हक्कांची काळजी घेणं अत्यंत महत्त्वाचे ठरते.

उदाहरण:
भारतातील "प्रधानमंत्री आयुष्मान भारत योजना" आणि "राष्ट्रीय सामाजिक सुरक्षा योजना" ह्या योजनांचा उद्देश नागरिकांना मुलभूत आरोग्य आणि सामाजिक संरक्षण देणे आहे.

संरक्षण आणि पर्यावरण: संरक्षणामध्ये पर्यावरणीय संरक्षण देखील एक महत्त्वाचा भाग आहे. नैसर्गिक आपत्ती, हवामान बदल, तसेच जंगली जीवनाचे संरक्षण हे दीर्घकालीन राष्ट्रीय सुरक्षा धोरणाचा भाग बनले आहेत. आपल्या पर्यावरणाची योग्य देखभाल केल्यास, देशाचे नैतिक आणि भौतिक साधनसंपत्ती सुरक्षित ठेवता येतात.

उदाहरण:
२०१९ मध्ये भारताने "नॅशनल क्लायमेट चेंज अ‍ॅक्शन प्लॅन" ह्या धर्तीवर पर्यावरण आणि हवामान बदलाच्या धोका विरोधात योजनांचा शुभारंभ केला.

राष्ट्रीय सुरक्षा आणि संरक्षणाचे महत्त्व:
राष्ट्रीय सार्वभौमत्व राखणे: राष्ट्रीय सुरक्षा सर्वप्रथम आपल्या देशाच्या सार्वभौमत्वाची ग्वाही देते. इतर देशांच्या हस्तक्षेपापासून देशाची स्वतंत्रता आणि स्वायत्तता टिकवण्यासाठी सुरक्षा अत्यंत महत्त्वाची आहे.

आर्थिक समृद्धी: सुरक्षा प्रणाली मजबूत असलेल्या देशातच आर्थिक क्रियाकलापांना चालना मिळते. सुरक्षित वातावरणात उद्योगधंदे, व्यापार, आणि गुंतवणूक वाढू शकते. आर्थिक प्रगतीच्या दृष्टीने स्थिरता असणे आवश्यक आहे.

शांतता आणि समृद्ध समाजाची निर्मिती: राष्ट्रीय सुरक्षा साध्य केली जात असताना, त्याच वेळी शांतता राखण्याचे उद्दीष्ट देखील असते. देशात शांतता असेल, तर नागरिकांना सुसंस्कृत जीवन जगता येईल. संरक्षणामुळे बाह्य धोक्यांपासून संरक्षण होईलच, पण आंतरिक सुरक्षितता राखण्यामुळे सामाजिक सद्भावना देखील तयार होईल.

विकसनशील राष्ट्रांच्या संरक्षणासाठी: विकसित देशांच्या तुलनेत विकसनशील देशांसाठी संरक्षण आणखी महत्त्वाचे आहे. अशा देशांमध्ये संसाधनांची कमतरता, सार्वजनिक सुरक्षा यंत्रणांची कमी आणि राजकीय अस्थिरता असू शकते, जेव्हा राष्ट्रीय सुरक्षा अधिक महत्त्वाची ठरते.

निष्कर्ष:
राष्ट्रीय सुरक्षा आणि संरक्षण हे केवळ एक तात्कालिक किंवा लष्करी आवश्यकता नाही, तर ते एक व्यापक आणि दीर्घकालीन धोरण आहे. त्यामुळे प्रत्येक नागरिकाच्या सुरक्षेपासून ते देशाच्या सार्वभौमत्वाच्या संरक्षणापर्यंत प्रत्येक पैलू महत्त्वाचा आहे. आजच्या गतिमान आणि धोकादायक जगात, राष्ट्रीय सुरक्षा आणि संरक्षणावर अधिक लक्ष देणे आवश्यक आहे. केवळ सरकारच नाही, तर प्रत्येक नागरिकाला ही जबाबदारी स्वीकारून राष्ट्रीय सुरक्षा सुनिश्चित करण्यासाठी योगदान द्यायला हवे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.12.2024-रविवार.
===========================================