श्री विष्णूचे योगेश्वर रूप-1

[Atul Kaviraje]

श्री विष्णूचे योगेश्वर रूप-
(The Form of Lord Vishnu as the Lord of Yoga)

श्री विष्णूचे योगेश्वर रूप-

श्री विष्णू हे हिंदू धर्मातील प्रमुख देवता आहेत, ज्यांना संपूर्ण ब्रह्मांडाचे पालन करणारा, रक्षक आणि संरक्षक म्हणून पूजा केली जाते. श्री विष्णूचा योगेश्वर रूप हे अत्यंत महत्त्वाचे आणि गहन तत्त्वज्ञान असलेले आहे. योगेश्वर रूप म्हणजे एक असा रूप ज्यात भगवान विष्णू योगाच्या सर्वोच्च अवस्थेत स्थित असतात. योगेश्वर म्हणून, विष्णू केवळ शारीरिक व मानसिक यथास्थिती नाही तर एक आध्यात्मिक ज्ञान, विश्रांती, आणि शुद्धतेचे प्रतीक असतात. या रूपात श्री विष्णू संसाराच्या रचनांमध्ये सहभागी होतात, परंतु त्यांचा मुख्य उद्देश ब्रह्मांडाच्या प्रवृत्तींमध्ये समतोल आणि शांती राखणे आहे.

१. योगेश्वर रूपाचे तत्त्वज्ञान:
योगेश्वर रूपाचा प्राथमिक संदेश हा जीवनाच्या गहन तत्त्वज्ञानाशी संबंधित आहे. "योग" म्हणजे एकता, एकाग्रता, आणि आत्मसाधना, जे माध्यमातून आत्मा परमात्म्याशी जोडला जातो. भगवान श्री विष्णूचे योगेश्वर रूप हे या तत्त्वज्ञानाचा आदर्श आहे, ज्यामध्ये प्रत्येक जीवाला आत्मज्ञान आणि अध्यात्मिक उत्कर्षाचा मार्ग दाखवला जातो.

विष्णूच्या योगेश्वर रूपात श्री विष्णू संपूर्ण ब्रह्मांडात अस्तित्व असलेली शक्ती म्हणून कार्यरत असतात. ते योगाची शिखर अवस्था स्वीकारलेले असतात, ज्यामुळे ते सर्व विश्वाचे पालन, संहार, आणि निर्माण करतात. विष्णू हे ब्रह्मा आणि शिव यांच्याशी सहकार्य करून विश्वाचे संचालन करत असतात, परंतु त्यांच्या योगेश्वर रूपात ते सर्व कार्य शांति आणि नियंत्रणाच्या पद्धतीने करतात.

२. योगेश्वर विष्णूचे प्रमुख गुण:
- निर्विकल्प समाधी:
योगेश्वर रूपातील श्री विष्णू हे निर्विकल्प समाधीमध्ये असतात. हे असे अवस्था आहे जिथे भगवान विश्वाशी जोडलेले असतात, परंतु त्यांना या सर्वाच्या उत्तरेची जाणीव न करता त्या प्रत्येक क्षणात तत्त्वज्ञान आणि निर्विकल्प स्थितीत स्थिर असतात. योगाची सर्वोच्च अवस्था म्हणजे विश्वाचे तात्कालिक अस्तित्व ओळखूनही त्यावर भावनात्मक आणि मानसिक नियंत्रण ठेवणे.

उदाहरण:
भगवान श्री कृष्णाने गीतेमध्ये अर्जुनाला सांगितले की, "योगी तू माझ्या चरणी योग करून सर्व प्रकारच्या दृषटिकोनांना पार कर." इथे श्री कृष्ण आपल्या योगेश्वर रूपात अर्जुनाला सिखवत आहेत की, जरी संसारातील क्रिया आणि कार्यांत सहभागी असलो तरी त्यावर असलेली विचारधारा, आस्था, आणि तणाव पार करून, शांततेची अवस्था कायम ठेवा.

- निर्विकार:
योगेश्वर विष्णूचे दुसरे गुण म्हणजे त्यांची निर्विकारता. भगवान विष्णूला या रूपात न केवळ संसाराचे पालन करणारे, परंतु सृष्टीच्या प्रत्येक घटकास योग्य मार्गावर चालवणारे एक ध्येयज्ञ होते. ते कोणत्याही परिणामाकडे लक्ष न देता एकाग्रतेने त्यांच्या कर्तव्यात व्रत असतात.

उदाहरण:
श्री कृष्णाच्या जन्मावेळी, "विष्णू" रूपाने त्यांचा जन्म झाला आणि त्यांचे जीवन हे निस्वार्थ आणि निर्विकारी होते, जरी त्याने युद्ध केले, कधीही त्याला त्याच्या कृत्याचे फल स्वीकारले नाही. त्याचे कार्य "योग" म्हणून कार्य करत होते.

- संपूर्ण नियंत्रण:
योगेश्वर रूपात श्री विष्णू ब्रह्मांडाच्या सर्व क्रिया आणि घटनांचे नियंत्रण करत असतात. त्याचे कार्य अशी असते की ते ब्रह्मांडाच्या प्रत्येक कणाच्या पलीकडे असतात. ते सृष्टी, पालन आणि संहाराच्या क्रियांमध्ये कार्यरत असताना देखील, ते "योग" मध्ये स्थित राहतात, जिथे ते शांततेत, नियंत्रणात आणि सर्व क्रियांच्या पलीकडे असतात.

उदाहरण:
वेदांताच्या तत्त्वज्ञानानुसार, भगवान श्री विष्णू हे योगेश्वर म्हणून ब्रह्मांडाच्या सर्व क्रिया, निर्माण, पालन, आणि संहार यांच्या शाश्वत चक्रांवर शांततेत नियंत्रण ठेवतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-18.12.2024-बुधवार.
===========================================