नवीन शैक्षणिक पद्धती-1

[Atul Kaviraje]

नवीन शैक्षणिक पद्धती-

नवीन शैक्षणिक पद्धती - उदाहरणांसहित विवेचन-

शिक्षण क्षेत्रात तंत्रज्ञानाच्या वापरामुळे, सामाजिक आणि सांस्कृतिक बदलांमुळे, तसेच विद्यार्थ्यांच्या मानसिक आणि बौद्धिक विकासाच्या दृष्टीने, नवीन शैक्षणिक पद्धतींचा विकास झाला आहे. यामुळे शिक्षण पद्धती अधिक परिणामकारक, समावेशक आणि संवादात्मक बनत आहेत. शालेय शिक्षणातून उच्च शिक्षणापर्यंत विविध शैक्षणिक पद्धतींमध्ये आमूलाग्र बदल घडले आहेत. नवीन शैक्षणिक पद्धती विद्यार्थ्यांना केवळ ज्ञान न देता, त्यांचा व्यक्तित्व विकास, समस्या सोडवण्याची क्षमता, सामाजिक आणि नैतिक मूल्ये, तसेच सृजनशीलता यांमध्ये सुधारणा करण्यात मदत करतात.

नवीन शैक्षणिक पद्धतींची वैशिष्ट्ये:
तंत्रज्ञानाचा वापर: सध्याच्या काळात शिक्षण क्षेत्रामध्ये तंत्रज्ञानाचा वापर खूप वाढलेला आहे. स्मार्ट क्लासरूम, ऑनलाइन लर्निंग, डिजिटल नोट्स, व्हिडिओ लेक्चर्स, इत्यादीचा वापर करून शिक्षण अधिक आकर्षक आणि संवादात्मक बनवले जाते. विद्यार्थ्यांना वेगवेगळ्या ऑनलाइन पोर्टल्सवर अभ्यास करण्याची सोय असते. मोजलेले अभ्यासाचे टॉपिक्स, ऑनलाइन असाइनमेंट्स, इंटरनेट रिसर्च, आणि व्हर्च्युअल क्लासेस यामुळे विद्यार्थ्यांचे शालेय जीवन अत्यंत सुलभ झाले आहे.

उदाहरणार्थ, स्वयंप्रेरणा या ऑनलाइन शिक्षण मंचावर शिक्षक विद्यार्थ्यांना विषयवार उपयुक्त साधने आणि अध्यापन सामग्री पुरवतात. त्याचबरोबर, विद्यार्थ्यांनाही विविध प्लॅटफॉर्म्सवर इंटरेक्टिव्ह लर्निंगची संधी मिळते.

समाधानात्मक शिक्षण (Experiential Learning): पारंपरिक शैक्षणिक पद्धतीत विद्यार्थ्यांना मॅनेजमेंट, गणित किंवा विज्ञान यासारख्या गोष्टी धडयांसह शिकवले जात होते. नवीन शैक्षणिक पद्धतीत संसारातील अनुभवांचा वापर केला जातो. शिक्षक विद्यार्थ्यांना प्रत्यक्ष स्थितींमध्ये सहभागी होण्यासाठी प्रोत्साहित करतात.

उदाहरण: विद्यार्थ्यांना वन्यजीवांच्या अभ्यासासाठी जंगल सफारीवर नेले जाते. या अनुभवातून ते नैतिक मूल्ये, पर्यावरणाच्या संरक्षणाची महत्त्वता आणि शाळेतील इतर शैक्षणिक दृष्टिकोन विकसित करतात.

समूह चर्चा आणि सहयोगी शिक्षण: नवीन शैक्षणिक पद्धती विद्यार्थ्यांना समूहकार्य आणि सहयोगी शिक्षण यांचे महत्त्व शिकवते. यामध्ये विद्यार्थ्यांना एका पद्धतीने एकत्र काम करण्यासाठी प्रोत्साहित केले जाते. प्रकल्प आधारित शिकवणी (Project-Based Learning) किंवा समूह अभ्यास विद्यार्थ्यांना एकत्र विचार करण्याची, एकमेकांची मदत घेऊन ज्ञान प्राप्त करण्याची, आणि त्यांची समस्या सोडवण्याची क्षमता वाढवण्यास मदत करतात.

उदाहरण: विद्यार्थ्यांना एका प्रकल्पावर काम करण्यास सांगितले जाते, ज्यात ते एकमेकांची मदत करून गटाने काम करतात, एकमेकांच्या अनुभवातून शिकतात, आणि विविध कल्पनांवर काम करतात.

व्यक्तिगत शिक्षण पद्धती (Personalized Learning): प्रत्येक विद्यार्थ्याची शिकण्याची पद्धत, क्षमता आणि वेग वेगळी असतो. त्यामुळे व्यक्तिगत शिक्षण पद्धतीचा वापर केला जातो. यामध्ये विद्यार्थी आपल्या आत्मानुभवाच्या आधारावर शिकतो, आणि शिक्षण त्याच्या आवश्यकतानुसार सुसंगत केले जाते.

उदाहरण: जर एखाद्या विद्यार्थ्याला गणितात अधिक मदतीची आवश्यकता आहे, तर शिक्षक त्याला त्या विषयावर अतिरिक्त शिकवणी देतात, तर दुसऱ्या विद्यार्थ्याला इंग्रजीच्या गहन विश्लेषणावर मदतीची आवश्यकता असू शकते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-26.12.2024-गुरुवार.
===========================================