भवानी मातेचे पौराणिक कथेतील स्थान-

[Atul Kaviraje]

भवानी मातेचे पौराणिक कथेतील स्थान-
(The Role of Bhavani Mata in Mythological Stories)

भवानी मातेचे पौराणिक कथेतील स्थान-
(पौराणिक कथा आणि भक्तिभावाने भरलेले विशद विवेचन)

भारत देश अनेक देवी-देवतांच्या पूजा आणि उपास्य कार्याने समृद्ध आहे. प्रत्येक देवीचे एक विशिष्ट स्थान आहे, त्यांचे भक्‍तवर्ग असतोच, जे त्यांच्या कृत्यांत आणि कर्मात देवीचा आशीर्वाद घेत असतात. याच पंक्तीत, भवानी माता या शक्तीच्या रूपात आपल्या भक्तांच्या जीवनातील एक महत्वपूर्ण देवी मानल्या जातात. भवानी माता, शाक्त परंपरेतील एक अत्यंत प्रसिद्ध रूप आहे आणि विविध पौराणिक कथा आणि धार्मिक वृतांतांमध्ये तिचे स्थान अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

भवानी मातेची उत्पत्ति आणि रूप
भवानी माता, देवी दुर्गा किंवा देवी पार्वतीच्या एक रूप म्हणून ओळखली जातात. पौराणिक कथांनुसार, भवानी मातेचे अस्तित्व अनेक प्रकारे विविध परिस्थितींमध्ये सिद्ध झाले आहे. काही स्थानिक किव्हा क्षेत्रीय कथांमध्ये भवानी मातेचे रूप शक्तिशाली, साधक, आणि सर्वशक्तिमान असे आहे. तिचे प्रमुख कार्य म्हणजे भक्तांच्या जीवनात शक्ती, साहस आणि यशाचे बळ देणे. तिचे पूजन शाक्त पंथाच्या प्रथा आणि संस्कृतीचे एक महत्त्वाचे भाग म्हणून घेतले जाते.

भवानी मातेची भूमिका महाभारतात
महाभारतात देवी भवानीचे महत्त्व वेगवेगळ्या रूपांत दर्शवले आहे. विशेषतः, महाभारताच्या युद्धात देवी भवानीने अर्जुनाला दिव्य अस्त्र देऊन त्याला शत्रूवर विजय मिळविण्याची क्षमता दिली होती. असे मानले जाते की देवी भवानीने अर्जुनाला रक्षेच्या रूपात आशीर्वाद दिले, ज्यामुळे अर्जुन युद्धभूमीवर विजय प्राप्त करू शकला. देवी भवानी अर्जुनाच्या सर्व संकटातून बाहेर पडण्यासाठी एक दिव्य संरक्षण असण्याचे प्रतीक बनली होती.

भवानी मातेचा तात्त्विक दृष्टिकोन
देवी भवानीचा एक अत्यंत मोठा धार्मिक, तात्त्विक आणि भावनिक आदर्श आहे. भवानी माता, शक्तीच्या प्रतिनिधी म्हणून ओळखली जातात. तेथेच तिच्या नावाचा एक अर्थ आहे – "भव" म्हणजे संसार आणि "आनी" म्हणजे येरझार असलेली, म्हणजेच ती ही संसाराच्या प्रत्येक स्थितीमध्ये दयाळू आणि संजीवक असल्याचे दर्शवते. भवानीचे रूप प्रायः धन, आरोग्य, ऐश्वर्य, आणि शक्ती प्रदान करणारे मानले जाते.

भवानी मातेचे स्थान महाराष्ट्रातील धार्मिक परंपरेत
महाराष्ट्रात देवी भवानीच्या पूजेचे एक खास स्थान आहे. विशेषतः आंबेगाव, सातारा, मिरज या ठिकाणी भवानी मातेच्या मंदीरांची प्रसिद्धता आहे. या मंदीरात दरवर्षी मोठ्या भक्तिभावाने भवानी देवीची पूजा केली जाते. महाराष्ट्रातील लोकांसाठी भवानी मातेची पूजा एक पवित्र संस्कार म्हणून ओळखली जाते.

उदाहरण: महाराष्ट्रातील गिरीश माने यांचे "भवानी मातेचा शरण" या गजरात व्रत सुरू करणाऱ्या परंपरेत भक्त एकत्र येऊन देवी भवानीच्या शरणागतीसाठी व्रत पाळतात. भवानी मातेची कृपा प्राप्त करण्यासाठी भक्त तिला नवग्रह पूजन, पुष्पहार, आणि तुलसी पत्र अर्पण करून संकल्प घेतात.

भवानी मातेची उपास्य पूजा
भवानी मातेची उपासना विशेषत: तिच्या रूपांची आराधना, मंत्रजप, स्तोत्र पाठ, अभिषेक, हवन आदी विधींवर आधारित असते. एक प्रसिद्ध मंत्र आहे – "ॐ भवानी शरणं मम" ज्याचा अर्थ आहे, "हे भवानी! तुमचं आश्रय आणि संरक्षण माझ्या जीवनाचा हिस्सा आहे." यामुळे भक्त देवी भवानीला आपल्या जीवनातील प्रत्येक संकटातून मुक्त करण्यासाठी प्रार्थना करतात.

हास्य व शौर्याचे प्रतीक:
भवानी मातेच्या कथेतील एक महत्त्वपूर्ण भाग म्हणजे तिचा शौर्य आणि साहस. देवी भवानीने राक्षसांशी लढा देताना तिचे साहस आणि वीरता दाखवली. ती केवळ शक्ति आणि सहनशीलता यांचे प्रतीक नाही, तर हि एक युद्धात असाधारण वीरता दाखवणारी देवी आहे. यामुळे तिचा भक्तिवाद आणि तिचा यशस्वी तपास प्रत्येक भक्ताच्या जीवनात एक प्रकारचा संघर्ष आणि साहस जिंकण्याचे प्रेरणास्त्रोत ठरतो.

उदाहरण: प्रसिद्ध पौराणिक कथा 'महिषासुर मर्दिनी'मध्ये देवी भवानीने महिषासुर नावाच्या राक्षसाशी युद्ध केले आणि त्याला पराभूत करून सत्य आणि धर्माची प्रतिष्ठा केली. या कथेने दर्शवले की, देवी भवानी अत्याचारी शक्तींच्या नाशासाठी एक शक्तिशाली देवी आहे.

निष्कर्ष:
पौराणिक कथेतील भवानी मातेचे स्थान अत्यंत पवित्र आणि शक्तिशाली आहे. तिचा धर्म, शक्ती, साहस, आणि युद्धशक्ति यांचे प्रतीक रूप आहे. भवानी मातेचा भक्‍त म्हणून अनुभव घेणारा प्रत्येक व्यक्ती तिच्या कृपेने जीवनातील प्रत्येक समस्येवर विजय प्राप्त करतो. या देवीचे पूजन, तिचे उपास्य मंत्र, आणि जीवनदायिनी शक्तीचा अनुभव जीवनाला एक नवीन दृष्टिकोन देतात.

जीवनाच्या कठीण प्रसंगात देवी भवानीचा आदर्श, तिची उपासना आणि तिची आशीर्वादशक्ती एक शक्तिशाली प्रेरणा आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.12.2024-शुक्रवार.
===========================================