देवी दुर्गेची ‘विजयIदशमी’ आणि धार्मिक महत्त्व-

[Atul Kaviraje]

देवी दुर्गेची 'विजयIदशमी' आणि  धार्मिक महत्त्व-
(The 'Vijayadashami' of Goddess Durga and Its Religious Importance)

देवी दुर्गेची 'विजयादशमी' आणि धार्मिक महत्त्व-
(उदाहरणांसहित भक्तिभावपूर्ण विवेचन)

विजयादशमी किंवा दशहरा हे भारतातील एक महत्त्वपूर्ण धार्मिक आणि सांस्कृतिक सण आहे. हे सण देवी दुर्गेच्या विजयाची, धर्मावर अधीन असलेल्या अशा शक्तींच्या विजयाची, आणि पापावर पुण्याच्या विजयाची सूचना करणारा आहे. विशेषतः हिंदू धर्मात, विजयादशमी हा सण देवी दुर्गेच्या विविध रूपांमध्ये असलेल्या शक्तीला आणि तिच्या आशीर्वादाला अभिवादन करण्याचा दिवस आहे. या दिवसाचे धार्मिक महत्त्व विशेष आहे, कारण या दिवशी देवी दुर्गेने राक्षस राक्षसांवर विजय मिळवून धर्माचे रक्षण केले आणि असुरतेचा नाश केला.

देवी दुर्गेचे महत्त्व आणि विजयादशमीचा पार्श्वभूमी

देवी दुर्गा ह्या हिंदू धर्मातील शक्तीच्या प्रमुख रूपांपैकी एक आहेत. देवी दुर्गेची पूजा विशेषतः नवरात्र महोत्सवाच्या काळात केली जाते, जे दशहरेच्या सणाचा प्रारंभ आहे. नवरात्राच्या शेवटी, म्हणजेच विजयादशमीच्या दिवशी, देवी दुर्गेच्या विजयाची कथा पुन्हा एकदा सांगितली जाते.

पौराणिक कथांनुसार, महिषासुर नावाच्या असुराने ब्रह्मदेवापासून वरदान मिळवून देवांचे राज्य उलथवले आणि सर्व प्रजेला त्रास दिला. देवता या असुराच्या प्रकोपाला थांबवण्यासाठी देवी दुर्गेची निर्मिती केली. देवी दुर्गेने महिषासुरच्या भयंकर तांडवावर विजय प्राप्त करून सत्य आणि धर्माचे रक्षण केले. देवीच्या विजयामुळे असुरतेवर दारुण विजय आणि न्यायाचा समावेश झाला. विजयादशमी म्हणजे देवी दुर्गेच्या त्या विजयाची स्मृती आहे.

विजयादशमीचे धार्मिक महत्त्व

विजयादशमी सणाचे धार्मिक महत्त्व अनेक दृष्टिकोनातून समजता येते. हा सण एक बाजूने देवी दुर्गेच्या विजयाचे प्रतीक असतो, तर दुसऱ्या बाजूने हे पापावर पुण्याच्या, अधर्मावर धर्माच्या, आणि नायकत्वावर धैर्याच्या विजयाचे प्रतीक आहे. या सणाने मानवतेला आणि समाजाला अनेक धार्मिक धडे दिले आहेत.

1. धर्म आणि सत्याचा विजय
विजयादशमी हा दिवस म्हणजे धर्माचा विजय आहे. महिषासुर किंवा अन्य राक्षसांचे प्रतीक पाप, अज्ञान आणि अत्याचार आहेत. देवी दुर्गेने त्यांना संपवून धर्माच्या विजयाची गाथा सांगितली. ह्या दिवशी मनुष्याला आपल्या आयुष्यातील विकार, अज्ञान, आणि अन्यायावर विजय मिळवण्याची प्रेरणा दिली जाते. एक प्रकारे, हा दिवस प्रत्येक व्यक्तीस आपल्या जीवनातील अंधकारावर प्रकाश टाकण्याची प्रेरणा देतो.

2. नवीन प्रारंभ आणि आत्मशुद्धीकरण
विजयादशमी हा सण नवीन प्रारंभाचा संकेत आहे. देवी दुर्गेच्या आशीर्वादाने, प्रत्येक व्यक्तीला आपल्या जीवनातील कठीण प्रसंगांवर मात करण्याची प्रेरणा मिळते. या दिवसाचे महत्त्व इतके आहे की, तो एक आत्मशुद्धीकरणाचा दिवस मानला जातो. या दिवशी जीवनातील सर्व वाईट गोष्टी काढून टाकून नवीन सुरुवात करणे, हा विजयादशमीचा संदेश आहे.

3. कष्ट आणि समर्पणाचे महत्त्व
देवी दुर्गेच्या विजयाच्या मागे तिच्या तपस्येचा, समर्पणाचा आणि कष्टांचा मोठा भाग आहे. देवी दुर्गेने शंभर दिवसांची पूजा केली आणि शंभर दिवसांच्या तपस्वी कार्याने महिषासुरावर विजय मिळवला. हे दर्शवते की जीवनात कष्ट, समर्पण आणि श्रम अत्यंत महत्त्वाचे आहेत. विजय मिळवण्यासाठी कठोर परिश्रम आवश्यक आहेत, आणि या गोष्टी विजयादशमी सणातून शिकवले जातात.

उदाहरण:
पं नेहरू, संत तुकाराम, स्वामी विवेकानंद यांसारख्या व्यक्तींनी धर्म, तत्त्वज्ञान आणि जीवनातील कर्तव्याविषयी त्यांचे विचार व्यक्त केले आहेत. पं नेहरू यांनी तर विजयादशमीसारख्या सणांचा अर्थ सामाजिक एकात्मतेला जोडला. त्यांच्या मते, विजयादशमीचे सण केवळ विजयाच्या प्रतीक नसून, आध्यात्मिक उन्नती, धार्मिक सहिष्णुता, आणि सामाजिक समरसता यांचे प्रतीक आहेत.

विजयादशमीची समाजातील भूमिका

विजयादशमी हा केवळ धार्मिक उत्सव नसून, समाजातील एकात्मता आणि सकारात्मक बदलाच्या दिशेने प्रेरणा मिळवण्याचा एक उत्तम मार्ग आहे. या दिवशी पवित्र संस्कार, शुद्धतेची आणि नवा आरंभाची महत्वकांक्षा जपली जाते. आपल्या जीवनातील वाईट गोष्टी आणि दोष तारणासाठी विजयादशमी सारखा सण उपयुक्त ठरतो. सणाच्या निमित्ताने लोक एकमेकांना शुभेच्छा देतात आणि शांती, प्रेम, आणि ऐक्य यांचा संदेश पसरवतात.

उदाहरण:
भारताच्या विविध भागात, विजयादशमी हा सण अत्यंत उत्साहाने साजरा केला जातो. विशेषतः वर्धा, नागपूर, कोल्हापूर आणि दक्षिण भारतातील भागांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर राक्षसाच्या पुतळ्याची तसविर घेऊन त्यांना जाळण्याची प्रथा आहे. यामध्ये, समाजातील विविध घटक एकत्र येऊन एक उत्तम संदेश देतात की, अधर्माच्या नाशात धर्माचा विजय होईल.

विजयादशमी आणि आध्यात्मिक जागृती
विजयादशमी केवळ बाह्य विजयाचा उत्सव नाही, तर हा एक प्रकारचा आध्यात्मिक जागरण देखील आहे. देवी दुर्गेच्या आशीर्वादाने, प्रत्येक व्यक्तीला आध्यात्मिक पातळीवर सुधारणा करण्याची प्रेरणा मिळते. याचा उद्देश म्हणजे, बाह्य परिष्क्रतीसाठी नवा उत्साह मिळवणे आणि अंतर्गत शांती व संतुलन प्राप्त करणे.

निष्कर्ष
विजयादशमी हा एक अत्यंत पवित्र आणि महत्त्वपूर्ण सण आहे, जो धर्माचा विजय, सत्याचा विजय, आणि सकारात्मक परिवर्तनाचा संदेश देतो. देवी दुर्गेचा विजय, त्याच्या श्रद्धेचा आणि संघर्षाच्या भूमिकेचा साक्षात्कार करतो. समाजातील प्रत्येक व्यक्तीला या सणाचा उद्देश गती, विश्वास, कष्ट आणि आत्मविश्वास जागवणारा आहे. या दिवशी मानवी जीवनातील पाप आणि अंधकाराचा नाश होतो, आणि ज्ञान, सत्य आणि धर्माचा विजय होतो. देवी दुर्गेच्या विजयासंबंधी सांगितलेले हे सर्व उपदेश जीवनाच्या प्रत्येक क्षणात प्रेरणा देणारे आहेत.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.12.2024-शुक्रवार.
===========================================