शालेय शिक्षणात असलेली त्रुटी आणि त्यावर उपाय-1

[Atul Kaviraje]

शालेय शिक्षणात असलेली त्रुटी आणि त्यावर उपाय-

शालेय शिक्षणातील चुका आणि त्यांचे उपाय-

शालेय शिक्षण हा राष्ट्राच्या विकासाचा पाया आहे. समाजात जागरूकता, संस्कृती आणि शिक्षणाद्वारे लोकांना त्यांच्या हक्कांची आणि कर्तव्यांची जाणीव करून देते. देशाच्या प्रगतीमध्ये एक मजबूत आणि कार्यक्षम शिक्षण व्यवस्था महत्त्वाची भूमिका बजावते. तथापि, सध्या शालेय शिक्षण व्यवस्थेत अनेक समस्या आणि त्रुटी आहेत, ज्यामुळे शिक्षणाचा दर्जा घसरला आहे आणि विद्यार्थ्यांना योग्य दिशेने मार्गदर्शन मिळत नाही. या लेखात आपण शालेय शिक्षणातील प्रमुख चुका आणि त्यावरील संभाव्य उपायांवर चर्चा करू.

शालेय शिक्षणातील प्रमुख चुका
मूलभूत शिक्षणाचा अभाव: बहुतेक शाळा मूलभूत शिक्षणावर लक्ष केंद्रित करत नाहीत. मुलांना लहानपणापासूनच वाचन आणि लेखनाची मूलभूत कौशल्ये योग्यरित्या शिकवली जातात. याचा मुलांच्या आकलनावर दीर्घकाळ परिणाम होतो आणि त्यांना उच्च शिक्षणातही समस्यांना तोंड द्यावे लागते.

पारंपारिक आणि एकतर्फी शिक्षण: आपली शिक्षण प्रणाली बहुतेक पारंपारिक पद्धतींचा अवलंब करते ज्यामध्ये समज आणि व्यावहारिक शिक्षणापेक्षा लक्षात ठेवण्याला प्राधान्य दिले जाते. याचा मुलांच्या विचार करण्याच्या क्षमतेवर परिणाम होतो आणि ते वास्तविक जीवनात समस्या सोडवू शकत नाहीत.

शिक्षकांची गुणवत्ता: शाळांमधील शिक्षकांची गुणवत्ता अनेकदा कमी असते. काही शिक्षकांना अपुरे प्रशिक्षण मिळते आणि त्यांचे समर्पणही कमी असते. यामुळे विद्यार्थ्यांना योग्य शिक्षण मिळू शकत नाही.

अति अभ्यासक्रम आणि दबाव: आजकाल मुलांवर शिक्षणाचा अति दबाव असतो. जास्त अभ्यासक्रम आणि गृहपाठ यामुळे मुलांना इतर कामांसाठी आणि मानसिक विकासासाठी वेळ मिळत नाही. यामुळे मानसिक ताण आणि शारीरिक थकवा येतो, ज्यामुळे त्यांचा सर्वांगीण विकास खुंटतो.

व्यावसायिक शिक्षणाचा अभाव: शाळांमध्ये व्यावसायिक शिक्षणाचा अभाव आहे. बहुतेक शाळांमध्ये कला, संगीत, क्रीडा आणि नैसर्गिक विज्ञान यासारख्या पर्यायी विषयांना कमी महत्त्व दिले जाते. यामुळे मुलांना त्यांची सर्जनशीलता आणि व्यावहारिक कौशल्ये ओळखण्याची संधी मिळत नाही.

समान संधींचा अभाव: भारतासारख्या विकसनशील देशांमध्ये समान संधींचा अभाव ही एक मोठी समस्या आहे. शहरांमधील शाळांमध्ये चांगली संसाधने आहेत, तर ग्रामीण भागातील शाळांमध्ये कमकुवत पायाभूत सुविधा आहेत. यामुळे शैक्षणिक असमानता निर्माण होते.

उपाय
मूलभूत शिक्षणावर लक्ष केंद्रित करा: मुलांच्या मूलभूत शिक्षणाकडे विशेष लक्ष दिले पाहिजे. प्राथमिक स्तरावर, वाचन, लेखन आणि गणना हे मजेदार आणि सोप्या पद्धतीने शिकवले पाहिजे. यामुळे मुलांचा पाया मजबूत होईल आणि ते पुढे अभ्यासात चांगली कामगिरी करतील.

नवीन शैक्षणिक पद्धती: पारंपारिक शिक्षण पद्धतींऐवजी समजुतीवर आधारित शिक्षणाला चालना दिली पाहिजे. सर्जनशील विचार, समस्या सोडवणे आणि व्यावहारिक अनुभव यावर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे. यामुळे मुलांमध्ये त्यांची कौशल्ये ओळखण्याची आणि त्यांचा योग्य वापर करण्याची क्षमता वाढेल.

शिक्षक प्रशिक्षण: शिक्षकांची गुणवत्ता सुधारण्यासाठी नियमित प्रशिक्षण, कौशल्य विकास कार्यक्रम आणि शिक्षकांसाठी प्रगत अभ्यासक्रम आवश्यक आहेत. शिक्षकांनी मुलांना समर्पण आणि उत्साहाने स्मार्ट शिक्षणाकडे मार्गदर्शन करावे.

अभ्यासक्रमात सुधारणा: अभ्यासक्रमात सुधारणा केल्याने मुलांसाठी योग्य वेळेचे व्यवस्थापन सुनिश्चित केले पाहिजे. मुलांना त्यांचा सर्वांगीण विकास सुनिश्चित करण्यासाठी अभ्यासक्रमासोबतच खेळ, कला आणि संगीत यासारख्या इतर उपक्रमांमध्ये सहभागी होण्याची संधी दिली पाहिजे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-02.02.2025-रविवार.
===========================================