महात्मा गांधींचे जीवन - महात्मा गांधी यांचे जीवन-1

[Atul Kaviraje]

महात्मा गांधींचे जीवन -

महात्मा गांधी यांचे जीवन-

महात्मा गांधी, ज्यांचे खरे नाव मोहनदास करमचंद गांधी होते, ते भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याचे एक महान नेते आणि अहिंसेचे प्रतीक होते. त्यांचे जीवन सत्य, अहिंसा आणि प्रेमाचे प्रतीक बनले आणि भारतीय आणि जागतिक राजकारणावर अमिट छाप सोडली. त्यांचे जीवन हे एक उदाहरण आहे जे शिकवते की कोणतेही महान ध्येय साध्य करण्यासाठी केवळ शारीरिक शक्तीच नाही तर मानसिक आणि नैतिक शक्ती देखील आवश्यक आहे. गांधीजींचे जीवन संघर्ष, समर्पण आणि सत्यावरील अढळ श्रद्धेने भरलेले होते.

महात्मा गांधींचे सुरुवातीचे जीवन:
महात्मा गांधींचा जन्म २ ऑक्टोबर १८६९ रोजी गुजरातमधील पोरबंदर येथे झाला. त्यांचे वडील करमचंद गांधी हे एक प्रमुख अधिकारी होते आणि त्यांची आई पुतळीबाई या उच्च नैतिक मूल्यांच्या धार्मिक महिला होत्या. गांधीजींच्या जीवनावर सुरुवातीपासूनच धार्मिक आणि नैतिक शिक्षणाचा प्रभाव होता.

गांधीजींचे प्रारंभिक शिक्षण पोरबंदर आणि राजकोट येथे झाले. नंतर त्यांनी इंग्लंडमध्ये कायद्याचे शिक्षण घेतले आणि वकील झाल्यानंतर ते दक्षिण आफ्रिकेत काम करण्यासाठी गेले, जिथे त्यांनी वर्णभेदाविरुद्ध संघर्ष सुरू केला.

दक्षिण आफ्रिकेतील गांधीजींचा संघर्ष:
गांधीजींच्या आयुष्यातील एक महत्त्वाचा टप्पा दक्षिण आफ्रिकेत आला. तेथे त्यांनी वर्णभेदाच्या धोरणाखाली अमानवी परिस्थितीत राहणाऱ्या भारतीयांच्या हक्कांसाठी लढायला सुरुवात केली. गांधीजींनी अनेक चळवळींचे नेतृत्व केले आणि सत्याग्रह आणि अहिंसेच्या तत्त्वांचे पालन करून भारतीयांच्या हक्कांचे रक्षण केले. या काळात त्यांनी आयुष्यात पहिल्यांदाच अहिंसक सत्याग्रह धोरणाचा अवलंब केला.

दक्षिण आफ्रिकेतील गांधीजींच्या संघर्षातील सर्वात प्रसिद्ध घटना म्हणजे "कोल्ड ड्रिंक कास्टिंग" (१९१३), जेव्हा त्यांनी भारतीयांवरील अत्याचारांचा निषेध केला. गांधीजींनी भारतीयांसाठी समान हक्कांची मागणी केली आणि हा संघर्ष त्यांच्या सत्याग्रहाच्या विचारसरणीला सिद्ध करण्यासाठी पहिले पाऊल होते.

भारतात परतल्यानंतर स्वातंत्र्यलढ्यात सहभाग:
१९१५ मध्ये भारतात परतल्यानंतर महात्मा गांधींनी स्वातंत्र्यलढ्यात भाग घेतला. त्यांचे ध्येय भारताला ब्रिटिश साम्राज्यापासून मुक्त करणे होते आणि त्यासाठी त्यांनी अहिंसा आणि सत्याग्रहाचा मार्ग अवलंबला. गांधीजींच्या नेतृत्वाखाली अनेक महत्त्वाच्या चळवळी आयोजित केल्या गेल्या:

चंपारण सत्याग्रह (१९१७): गांधीजींनी बिहारमधील चंपारण जिल्ह्यातील शेतकऱ्यांसाठी एक चळवळ सुरू केली, जे युरोपियन अधिकाऱ्यांच्या अन्याय्य कर आणि अत्याचारांविरुद्ध लढत होते. हे त्यांचे पहिले मोठे सत्याग्रह आंदोलन होते, ज्याने भारतीयांमध्ये स्वावलंबन आणि संघर्षाची भावना जागृत केली.

खिलाफत चळवळ (१९१९): गांधीजींनी मुस्लिम नेत्यांसह ब्रिटिश साम्राज्याविरुद्ध असलेल्या खिलाफत चळवळीला पाठिंबा दिला. त्यांनी ते राष्ट्रीय एकता आणि अहिंसेच्या तत्त्वावर आधारित केले.

मीठ सत्याग्रह (१९३०): गांधीजींनी ब्रिटिश साम्राज्याच्या मीठ कराचा निषेध केला आणि दांडी यात्रा काढली. ही चळवळ जगभर प्रसिद्ध झाली आणि भारतीय स्वातंत्र्यलढ्याला एक नवीन दिशा मिळाली.

भारत छोडो चळवळ (१९४२): हे आंदोलन गांधीजींच्या नेतृत्वाखाली ब्रिटीश साम्राज्याविरुद्ध एक निर्णायक संघर्ष होता. "करा किंवा मरा" हा नारा देऊन गांधीजींनी भारतीयांना ब्रिटिशांना भारतातून हाकलून लावण्याचे आवाहन केले. हे आंदोलन ब्रिटिश साम्राज्याविरुद्धच्या भारतीय संघर्षाचा एक प्रमुख टप्पा होता.

महात्मा गांधींची तत्वे:
सत्य: गांधीजींसाठी सत्य सर्वोपरि होते. सत्याचा शोध घेऊन आणि सत्याच्या मार्गावर चालूनच माणसाचा उद्धार शक्य आहे असे त्यांचे मत होते. "सत्य एक आहे, ते कधीही बदलत नाही" असे त्यांचे प्रसिद्ध वाक्य होते.

अहिंसा: गांधीजींनी त्यांच्या आयुष्यात नेहमीच अहिंसेचे पालन केले. त्यांचा असा विश्वास होता की अहिंसा हे सर्वात शक्तिशाली शस्त्र आहे जे कोणत्याही समस्येचे निराकरण करू शकते.

सत्याग्रह: सत्याग्रह हे गांधींचे मुख्य तत्व होते, जे सत्याच्या विजयासाठी आणि अहिंसेद्वारे संघर्ष करण्याची पद्धत होती. याद्वारे गांधीजींनी ब्रिटिश साम्राज्याविरुद्ध अहिंसक चळवळींचे नेतृत्व केले.

स्वदेशी: गांधीजींनी स्वदेशी उत्पादनांना पाठिंबा दिला आणि भारतीयांना परदेशी कपड्यांवर बहिष्कार घालण्यास प्रोत्साहित केले. त्यांनी खादीला राष्ट्रीय प्रतीक म्हणून स्वीकारले आणि खादीला "भारताच्या स्वातंत्र्याचे प्रतीक" म्हटले.

धार्मिक सहिष्णुता: गांधीजींनी नेहमीच सर्व धर्मांच्या समानतेचे आणि सहिष्णुतेचे समर्थन केले. त्यांचा असा विश्वास होता की सर्व धर्मांमध्ये सत्य आहे आणि आपण एकमेकांचा आदर केला पाहिजे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-06.03.2025-गुरुवार.
===========================================