स्वातंत्र्यानंतर भारताचा विकास-राष्ट्राच्या पुनर्बांधणीचा प्रवास-1

[Atul Kaviraje]

स्वातंत्र्यानंतर भारताचा विकास-

स्वातंत्र्यानंतर भारताचा विकास-राष्ट्राच्या पुनर्बांधणीचा प्रवास-

परिचय
१५ ऑगस्ट १९४७ रोजी जेव्हा भारताला ब्रिटीश वसाहतवादापासून स्वातंत्र्य मिळाले, तेव्हा ती केवळ देशाच्या राजकीय स्वातंत्र्याची सुरुवात नव्हती तर ती एका नवीन ओळखीची, एका नवीन युगाची आणि विकासाच्या नवीन दिशेची सुरुवात होती. स्वातंत्र्यानंतर, भारतासमोर आर्थिक, सामाजिक आणि सांस्कृतिक स्थिती सुधारण्याचे आणि एक स्वावलंबी राष्ट्र बनण्याचे आव्हान होते. या लेखात आपण स्वातंत्र्यानंतर भारताच्या विकासाचे प्रमुख पैलू समजून घेऊ, ज्यामध्ये उद्योग, विज्ञान, शिक्षण, शेती आणि पायाभूत सुविधांमधील सुधारणांचा समावेश आहे.

१. आर्थिक विकास आणि औद्योगिकीकरण
स्वातंत्र्यानंतर, भारतीय नेतृत्वाने देशाची अर्थव्यवस्था मजबूत करण्यासाठी अनेक पावले उचलली. भारतातील औद्योगिकीकरणाच्या नेहरूंच्या योजनेअंतर्गत, सरकारने सार्वजनिक क्षेत्रात मोठे उद्योग स्थापन केले. पं. भारतीय राजकारण आणि आर्थिक धोरणांचे शिल्पकार नेहरू यांचा असा विश्वास होता की भारताला स्वावलंबी बनवण्यासाठी औद्योगिक विकास खूप महत्त्वाचा आहे.

उदाहरण:

भद्राचलममध्ये कोल इंडिया - १९५० च्या दशकात कोल इंडियाच्या स्थापनेपासून भारतातील खनिज संसाधनांचे शोषण सुरू झाले.

भाभा अणु संशोधन केंद्र (BARC) - अणुऊर्जेत स्वयंपूर्णता मिळविण्यासाठी भारताने आपल्या अणु धोरणाला प्राधान्य दिले आणि १९५४ मध्ये BARC ची स्थापना केली.

🛠� उद्योगाची वाढ:
टाटा स्टील, सेल आणि भेल सारख्या मोठ्या औद्योगिक युनिट्सची स्थापना झाली, ज्यामुळे केवळ रोजगाराच्या संधी वाढल्या नाहीत तर भारताचा औद्योगिक चेहरामोहराही बदलला.

२. विज्ञान आणि तंत्रज्ञानातील प्रगती
स्वातंत्र्यानंतर, भारताने विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या क्षेत्रातही उल्लेखनीय प्रगती केली. भारताने विशेषतः अवकाश, अणुऊर्जा आणि औषध क्षेत्रात आपला ठसा उमटवला.

उदाहरण:

भारताचा अंतराळ कार्यक्रम (इस्रो):
भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (इस्रो) ची स्थापना १९६० च्या दशकात झाली आणि १९८० मध्ये भारताने आपला पहिला उपग्रह 'रोहिणी' प्रक्षेपित केला. यानंतर, भारताने मंगळावर आपले अभियान पाठवण्यासह अनेक महत्त्वाच्या अंतराळ मोहिमा पूर्ण केल्या.

अणुऊर्जा:
भारताने आपला अणुकार्यक्रम मजबूत केला आणि १९७४ मध्ये पोखरण येथे पहिली अणुचाचणी केली, ज्यामुळे भारत जागतिक अणुशक्ती बनू शकतो हे सिद्ध झाले.

🚀 उदाहरण:
इस्रोच्या "चांद्रयान" आणि "मंगळयान" मोहिमांमुळे भारताला जगात अंतराळ शक्ती म्हणून ओळख मिळाली.

३. शिक्षण आणि समाजातील सुधारणा
भारतातील शिक्षणाचा स्तर सुधारण्यासाठी अनेक प्रयत्न केले गेले. शाळा आणि विद्यापीठांच्या स्थापनेसोबतच, सरकारने सार्वत्रिक प्राथमिक शिक्षणाला प्रोत्साहन देण्यासाठी अनेक योजना सुरू केल्या. शिवाय, महिला आणि दलितांच्या हक्कांचे रक्षण करण्यासाठी अनेक सामाजिक सुधारणा कायदे करण्यात आले.

उदाहरण:

आर्थिक आणि सामाजिक सुधारणा:
भारतीय संविधान १९५० मध्ये लागू झाले, ज्याने समता, न्याय आणि स्वातंत्र्य या संकल्पना लागू केल्या.

महिला सक्षमीकरण:
भारतात महिलांच्या हक्कांसाठी अनेक कायदे करण्यात आले, जसे की लग्नासाठी किमान वय, हुंडा प्रतिबंध कायदा आणि घरगुती हिंसाचारापासून संरक्षण करणारे कायदे.

📚 शिक्षणाचा विस्तार:
सरकारने शिक्षण क्षेत्रात 'राष्ट्रीय माध्यमिक शिक्षण अभियान' सारख्या विविध योजना राबवल्या, ज्यामुळे ग्रामीण भागातील शिक्षणाचा स्तर उंचावला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-28.03.2025-शुक्रवार.
===========================================