दिन-विशेष-लेख-१३ एप्रिल - जलियांवाला बाग हत्याकांड (१९१९)-

[Atul Kaviraje]

THE JALLIANWALA BAGH MASSACRE IN AMRITSAR (1919)-

१९१९ मध्ये अमृतसर येथील जलियांवाला बाग हत्याकांड.

१३ एप्रिल - जलियांवाला बाग हत्याकांड (१९१९)-

परिचय:
१३ एप्रिल १९१९ हा दिवस भारताच्या इतिहासात अत्यंत काळा दिवस म्हणून ओळखला जातो. या दिवशी अमृतसर येथील जलियांवाला बाग मध्ये ब्रिटिश आधिकार्यांनी केलेल्या हत्याकांडाने भारतातील प्रत्येक नागरिकाच्या मनावर एक जखम सोडली. या हत्याकांडाने भारतीय स्वातंत्र्यलढ्यात एक नवा वळण घेतला आणि भारतातील लोकांचा ब्रिटिश साम्राज्याविरुद्धचा संघर्ष आणखी तीव्र झाला.

इतिहासिक संदर्भ:
१९१९ मध्ये भारतात रॉलेट ऍक्ट (Rowlatt Act) लागू करण्यात आले होते, ज्यामुळे ब्रिटिश सरकारला भारतीयांना अधिक कठोरपणे दडपण्याची मुभा मिळाली होती. या कायद्याचा विरोध करत भारतीय जनतेने देशभरात सत्याग्रह आणि आंदोलने सुरू केली होती. ब्रिटिश सरकारने या आंदोलनांचा दडपण करण्यासाठी अत्यंत क्रूरतेचा वापर केला. त्याचाच एक भाग म्हणून १३ एप्रिल १९१९ रोजी ब्रिगेडियर जनरल रेजिनाल्ड डायर याने जलियांवाला बागेत सभा घेत असलेल्या निहत्थ्या नागरिकांवर गोळीबार सुरू केला.

ब्रिटिश सैन्याच्या अत्याचारांमुळे सुमारे ४०० लोक मृत्युमुखी पडले आणि १,２００ हून अधिक लोक जखमी झाले. हा गोळीबार एकांगी, निर्दोष नागरिकांवर अत्यंत क्रूरपणे केला गेला आणि याने देशभरात ब्रिटिश साम्राज्याच्या विरोधात आणखी एक लाटा निर्माण केली.

मुख्य मुद्दे:
रॉलेट ऍक्टचा विरोध: रॉलेट ऍक्ट जो भारतीय लोकांच्या स्वातंत्र्याला गंभीरपणे धक्का पोहचवणारा होता, त्याच्या विरोधात भारतीय जनतेने शांतिपूर्ण आंदोलन सुरु केले. या आंदोलनाला ब्रिटिश सरकारने क्रूरतेने दडपून ठेवण्याचा प्रयत्न केला. जलियांवाला बाग हत्याकांड हे त्याच दडपणाचे आणि असहमतीचे प्रतीक ठरले.

ब्रिगेडियर जनरल डायरचा गोळीबार: जनरल डायरने निहत्थ्या लोकांवर, ज्यात महिलाही होत्या, एकतर्फी गोळीबार सुरु केला. या गोळीबारामध्ये हजारो लोक मरण पावले आणि अनेक जण जखमी झाले. डायरने याला "अत्यावश्यक" ठरवले आणि "अच्छूतांना शिक्षा" अशी भूमिका घेतली. या क्रूरतेने भारतात ब्रिटिश विरोधी चळवळीला एक नवा चांगला आधार मिळवला.

सामाजिक आणि राजकीय परिणाम: जलियांवाला बाग हत्याकांडाने भारतीय समाजात एक मोठा परिवर्तन घडवला. भारतातील लोक ब्रिटिश साम्राज्याविरुद्ध एकत्र आले आणि त्यांनी स्वातंत्र्य मिळवण्यासाठी अधिक संघर्ष सुरू केला. यामुळे महात्मा गांधी आणि नेहरू यांच्या नेतृत्वात असलेला स्वतंत्रता संग्राम आणखी तीव्र झाला.

युद्धप्रसार: जलियांवाला बागेतील क्रूरतेच्या पुढे ब्रिटिश साम्राज्याने त्याचाच बचाव करण्यासाठी आपला दडपशाहीचा धोरण चालवला. यामुळे भारतीय जनतेमध्ये स्वातंत्र्याच्या विचारांची चेतना जागृत झाली.

संपूर्ण माहिती:

जलियांवाला बाग हत्याकांड एका अशा दडपणाच्या वातावरणात घडले, जेव्हा भारतीय जनतेला स्वतःचा अधिकार मिळवण्यासाठी ब्रिटिश साम्राज्याच्या अत्याचारांशी लढा देण्याची आवश्यकता होती. हत्याकांडात जे लोक मरण पावले, त्यांचे सर्वांचे कुटुंब आजही गहिर्या दुःखात आहे. त्या वेळी ब्रिटिश सरकारने लोकांच्या शांततेचा अवमान करत त्यांच्या स्वतंत्रतेचा गळा घोटला. या घटनेने भारतीय जनतेला एक संदेश दिला की, लोकांची एकता म्हणजे शक्ती, आणि स्वातंत्र्याची लढाई कितीही कठीण असली तरी ती आपण जिंकू शकतो.

जलियांवाला बाग हत्याकांड ही घटना भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामाच्या महत्त्वपूर्ण टप्प्यांपैकी एक होती. या हत्याकांडामुळे भारतीय लोकांनी ब्रिटिश साम्राज्याच्या विरोधात एक नवीन जोश दाखवला आणि पुढे जाऊन स्वतंत्रता मिळवण्यासाठी एकसंधपणे प्रयत्न केले.

कविता:

"जलियांवाला बाग"

गोळ्या पडल्या, रक्ताने वाळू लाल केली,
प्रत्येकाने शुद्ध हसत हसत आयुष्य गमावले. 😞
गंभीर चंद्राच्या छायेत ते दिन मरणाचे,
स्वातंत्र्याच्या संग्रामाला एक नवीन वळण आले. 🇮🇳

निःशब्दतेची ओरड, जखमी हसवणारे चेहेरे,
तिरस्काराचा ठसा, भारतीय हृदयावर जाऊन बसे. 💔
तरीही, या हत्याकांडाने एक नवा पहाट दाखवली,
स्वातंत्र्याचे दार पुन्हा आपल्यासाठी उघडले. 🙏

निष्कर्ष:
जलियांवाला बाग हत्याकांड हा भारतीय इतिहासातील एक गडद प्रसंग आहे. याने भारतीय समाजातील असंतोष आणखी गडद केला आणि ब्रिटिश साम्राज्याच्या विरोधात संघर्ष अधिक तीव्र झाला. या हत्याकांडाने देशभर एकजुटीचा संदेश दिला, ज्यामुळे भारतीय स्वातंत्र्य लढ्याला एक नवाच जोश मिळाला. आजही हे कांड आपल्याला प्रेरणा देत आहे की, सत्य आणि न्यायासाठी लढा दिला पाहिजे.

संदर्भ:

तारीख: १३ एप्रिल १९१९

स्थळ: अमृतसर, जलियांवाला बाग

ब्रिटिश अधिकारी: ब्रिगेडियर जनरल रेजिनाल्ड डायर

याचे परिणाम: भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामाला नवीन वळण, ब्रिटिश विरोधी आंदोलनातील तीव्रता वाढली

पिक्चर्स, सिम्बॉल्स आणि इमोजी:

🇮🇳 भारताचा ध्वज

💔 दिलाची वेदना

🕊� शांती

💥 गोळीबार

🙏 श्रद्धांजली

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.04.2025-रविवार.
===========================================