संत सेना महाराज-1

[Atul Kaviraje]

                             "संत चरित्र"
                             ------------

          संत सेना महाराज-

समाजमनात स्वार्थवृत्ती अशी आहे, माझी संपत्ती माझी, अन् दुसऱ्याचीही माझी, इतका उतावीळपणा, स्वार्थ, मदांधवृत्ती बोकाळलेली असते. या संदर्भात सेनाजी म्हणतात,

     "लबाडी करून साठविले धन। मृत्यु येता जाण घेता नये॥ १ ॥

     नागवेचि येणे नागवेचि जाई। सुखे उतराई झाले पहा ॥२॥

     कोणी कोणाचे एक देवावीण। म्हणा नारायण सद्बुन्धि॥ ३॥

     सेना म्हणे देवावीण नाही गती। आठवा श्रीपती कामा येई॥ ४ ॥"

खाली संत सेना महाराजांच्या वरील अभंगाचा सखोल भावार्थ, प्रत्येक कडव्याचा स्वतंत्र अर्थ, विस्तृत व प्रदीर्घ विवेचन, सुरुवात (आरंभ), समारोप आणि निष्कर्षसहित विवेचन दिले आहे. यामध्ये उदाहरणेही समाविष्ट केली आहेत:

🌼 आरंभ (परिचय):
संत सेना महाराज हे भक्ती चळवळीतील एक महान संत होते. ते पेशाने सोनार असून अत्यंत साधे, निर्मळ मनाचे व भगवंताच्या भक्तीत तल्लीन झालेले होते. त्यांनी वैराग्य, ईश्वरभक्ती, व आत्मबोध या तत्वांचा प्रचार आपल्या अभंगांमधून केला आहे. त्यांनी माणसाला जीवनाचे खरे स्वरूप दाखवून दिले आहे – हे जीवन क्षणभंगुर आहे, म्हणून भगवंताची उपासना करा, हेच अंतिम सत्य आहे.

✨ अभंग – अर्थ व विवेचन:

१) लबाडी करून साठविले धन। मृत्यु येता जाण घेता नये॥
➤ शब्दशः अर्थ:
लबाडी = फसवणूक, साठविले = साठवले, जाण = ज्ञान,

अर्थ: फसवणूक करून मिळवलेले धन मृत्यूच्या वेळी उपयोगी पडत नाही.

➤ विवेचन:
हा श्लोक मानवाच्या लोभवृत्तीवर प्रहार करतो. कित्येक लोक आयुष्यभर चोरी, फसवणूक, भ्रष्टाचार करून धन कमावतात. मात्र मृत्यूच्या क्षणी ते धन नकोसे वाटते – कारण ते आपल्या आत्म्याला काही उपयोगी पडत नाही. श्रीकृष्ण म्हणतात – "अंतकाळी मम स्मरणं येणे महत्त्वाचे आहे". परंतु लबाडीने मिळवलेले धन आठवते, ईश्वर नव्हे.

➤ उदाहरण:
एक धनाढ्य माणूस ज्याने आयुष्यभर इतरांना फसवून धन कमावले, तो मृत्युपूर्वी पश्चात्तापाने झुरत असतो कारण त्याचे धन त्याच्या अंतःकरणाला शांतता देत नाही.

२) नागवेचि येणे नागवेचि जाई। सुखे उतराई झाले पहा॥
➤ शब्दशः अर्थ:
नागवे = नग्न, सुखे उतराई = आनंदाने उतरणे

अर्थ: माणूस जन्माला नग्न येतो आणि मृत्यूनंतरही नग्न जातो; हे पाहा की शेवटी सर्व काही सोडूनच जावे लागते.

➤ विवेचन:
हे एक अत्यंत तत्त्वज्ञान सांगणारे कडवे आहे. माणूस कितीही मालमत्ता, वस्तू, सत्ता मिळवो – मृत्यूच्या वेळी तो सर्वकाही सोडून एकटाच जातो. हे लक्षात घेऊनच जीवनात असंक्त वृत्तीने जगावे, आसक्ती टाळावी.

➤ उदाहरण:
राजा हरिश्चंद्राची कथा पाहा – जेव्हा त्याला सर्व काही गमवावे लागले, तेव्हाही त्याची नीती आणि सत्य बोलणे याचीच साथ राहिली.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.05.2025-शनिवार.
===========================================