संत सेना महाराज-

[Atul Kaviraje]

                             "संत चरित्र"
                             ------------

          संत सेना महाराज-

सेनाजींनी संतसंगामध्ये कीर्तन महत्त्वाचे समजले आहे. कारण तत्त्व श्रवण करताना चित्ताची एकाग्रता होते; परंतु कीर्तनामध्ये गप्पा मारणारांचा, पान खाणारांचा सेनाजी धिक्कार करतात. अशा लोकांची जे संगती करतात. त्यांना सद्गती मिळत नाही, नरकात जागा मिळते. म्हणून ते म्हणतात, नामसंकीर्तन हे जिवाचे उद्धार करणारे फार मोठे साधन आहे. पौराणिक दाखल्याचा आधार घेऊन

पुढील अभंगात सेनाजी सांगतात,

     "ऐका म्हणा रामनाम। वाल्ह्या उच्रला अघम।

     विष दाह झाला तो शिवा। रामनामे शांत तेव्हा राम अक्षरे सेतुतरे।

     बिभिक्षण तो राज्य करे।। सेना महणे रामभक्ता। द्रोणागिरी जो आणीत ॥"

हा अभंग संत सेना महाराजांनी रचलेला असून त्यामध्ये "रामनाम" (रामाचे नामस्मरण) याचे महत्व प्रभावी आणि प्रतीकात्मक उदाहरणांनी स्पष्ट केले आहे. खाली प्रत्येक कडव्याचा सखोल भावार्थ, विस्तृत विवेचन, प्रारंभ, समारोप व निष्कर्ष यासहित विश्लेषण केले आहे.

🔶 मूळ अभंग:
"ऐका म्हणा रामनाम। वाल्ह्या उच्रला अघम।
विष दाह झाला तो शिवा। रामनामे शांत तेव्हा राम अक्षरे सेतुतरे।
बिभीषण तो राज्य करे।। सेना महणे रामभक्ता। द्रोणागिरी जो आणीत ॥"

🟩 प्रारंभ – अभंगाचा उद्देश:
संत सेना महाराज आपल्या भक्तीपर अभंगातून 'रामनाम' चा प्रभाव किती विलक्षण आहे हे वेगवेगळ्या पौराणिक उदाहरणांद्वारे समजावून सांगतात. हा अभंग "रामनाम" (भगवंताचे नामस्मरण) किती पावन, शक्तिशाली व उद्धार करणारे आहे हे पटवून देतो.

🔹 प्रत्येक कडव्याचा अर्थ व भावार्थ:

१. "ऐका म्हणा रामनाम। वाल्ह्या उच्रला अघम।"
🔸 शाब्दिक अर्थ:
"ऐका आणि म्हणा रामाचे नाम। वाल्मीकीने तेच नाम घेतल्यामुळे त्याचे पाप दूर झाले."

🔸 भावार्थ:
वाल्मिकी आधी एक दुष्ट डाकू होते (वाल्ह्या). परंतु 'रामनाम' घेतल्यावर त्यांचे जीवनच बदलले. त्यांनी 'राम' हे नाव उलट उच्चारून 'मरा मरा' म्हणायला सुरुवात केली आणि अखेरीस रामनामात तल्लीन होऊन ते महर्षी बनले.
➡️ रामनाम हे इतके प्रभावी आहे की ते अगदी महान पापी व्यक्तीला देखील संत बनवू शकते.

२. "विष दाह झाला तो शिवा। रामनामे शांत तेव्हा राम अक्षरे सेतुतरे।"
🔸 शाब्दिक अर्थ:
शिवाच्या गळ्यातील विष जळत होतं, ते रामनामाने शांत झालं. रामाचे अक्षर म्हणजेच नाव, सेतू (पूल) आहे.

🔸 भावार्थ:
भगवंताचे नामस्मरण म्हणजे आत्मिक औषध आहे. शिवाने जेव्हा हलाहल विष प्याले तेव्हा रामनाम त्याच्या दाहावर उपाय ठरले. रामाचे नाव ही एक सेतू (पूल) आहे जो भक्ताला संसाराच्या समुद्रातून पार नेतो.

➡️ "राम" हे अक्षर म्हणजे भक्तीचा पूल, जो दुःख, पाप व संकटांमधून मुक्ती देतो.

३. "बिभीषण तो राज्य करे।।"
🔸 शाब्दिक अर्थ:
बिभीषण रामभक्त असल्यामुळे त्याला लंकेचं राज्य मिळालं.

🔸 भावार्थ:
बिभीषण हा रावणाचा भाऊ असूनही रामभक्त होता. त्याने भक्तीचा मार्ग निवडला, आणि त्यासाठी रामाने त्याला लंकेचे राज्य दिले.
➡️ रामनामाची भक्ती केल्यास अगदी परके सत्तासुद्धा लाभू शकते.

४. "सेना महणे रामभक्ता। द्रोणागिरी जो आणीत ॥"
🔸 शाब्दिक अर्थ:
सेना (संत सेना महाराज) म्हणतात – रामभक्त हनुमान द्रोणागिरी पर्वत घेऊन आले.

🔸 भावार्थ:
हनुमान, जे रामाचे भक्त होते, त्यांनी संकटसमयी संजीवनी औषधीसाठी संपूर्ण पर्वतच उचलून आणला.
➡️ रामनामावर श्रद्धा आणि भक्ती ही अशक्य गोष्टीही शक्य करून दाखवते.

🟨 समारोप:
संत सेना महाराज स्पष्ट सांगतात की रामनाम हे फक्त एक उच्चार नाही, तर त्यात दिव्य शक्ति आहे. ही शक्ति दुष्टांना संत बनवू शकते, विषाचे दाह शांत करू शकते, राज्य बहाल करू शकते, आणि पर्वत उचलण्याचे सामर्थ्यही देऊ शकते.

🟥 निष्कर्ष:
रामनाम हे सर्व पापे, दुःख, संकटे दूर करणारे आणि मोक्ष प्रदान करणारे आहे. हे नाम पवित्र असून श्रद्धेने घेतल्यास जीवनात चमत्कारीक बदल घडू शकतो. म्हणूनच संतांनी सांगितले आहे:

"रामनाम म्हणजे जीवनाचा सेतू आहे – हा सेतू श्रद्धेचा, भक्तीचा आणि उद्धाराचा आहे."

🧾 उदाहरण (आधुनिक संदर्भात):
आजही आपण पाहतो की नामस्मरण, ध्यान, जप – हे मानसिक, आध्यात्मिक आणि सामाजिक स्थैर्य देतात. जसे संत वाल्मीकी, हनुमान, बिभीषण यांना रामनामामुळे दिशा मिळाली, तशीच आजही श्रद्धेने घेतलेल्या नामाचा उपयोग आत्मिक शांतीसाठी होतो.

यासाठी सकाळच्या प्रहरी मुखाने रामनाम घ्यावे, रामाच्या कया ऐकून इदयी राम साठवावा, ईश्वरस्मरणाने जडजिवाचा सहस्त्र उद्धार होतो. सेनाजींनी अनेक विषयाच्या संदर्भात उपदेश करताना उदाहरणे दिली आहेत. प्रपंचात मानवाला वस्त करणारे काम क्रोधादी विकार, नात्यागोत्याची बंधने, संसारातील मोहपाश यात न गुतंता माणसाने परमार्थमार्ग स्वीकारावा. ईश्वराचे नामस्मरण, संत सहवास, भजन-कीर्तन हेच आत्मसुखाचे परमात्मसुखाचे साधन आहे. असा पारमार्थिक व प्रापंचिक उपदेश सेनामहाराज करतात.

संत हे आध्यात्मिक मार्गी असले तरी बैरागी नसतात. संसार करून अध्यात्म सोपे कसे करावे याचे, ते खरे मार्गदर्शक असतात. जसे कमळाच्या फुलाला पाण्यात राहून पाण्यापासून अलिस कसे राहता येईल, हे जसे त्याला सहज साध्य होते, हेच सुख दुःखापलीकडे परमार्थसाधना संतांना सहज साध्य होते. संसारात राहून ते वेगळे असतात.

संत स्वतःचा उद्धार करून मुक्त होत नाहीत. तर त्यांच्या सहवासात येणाऱ्या सर्व सांसारिकांना अध्यात्माची आवड निर्माण करायला लावतात म्हणूनच संत ज्ञानदेवांनी समस्त संत मांदियाळीला सांगितले असावे. "मागांधारे वतवि। विध है मोहरे लावावे। अलौकिका न व्हावे। लेका प्रती" साधूसंतांनी केवळ आत्म- 1. चिंतनात राहू नये या लौकिक जगात येऊन, कोणी तरी वेगळा आहे, असे भासू न देता, त्यांना मार्गदर्शन करावे, त्यांचे उद्बोधन करावे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-04.05.2025-रविवार.
===========================================