संत सेना महाराज-1

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                           ------------

          संत सेना महाराज-

या हिंदी पदाखेरीज राजस्थानी (मारवाडी) भाषेतील अतिशय सहजसुंदर पदरचना संत सेना महाराजांनी केली आहे, ती पुढील राजस्थानी पद (मारवाडी)

"सेन जो ऐसीर खिजमत की जे, जिद मारो श्याम पतीजे।

 रेणी राचोंडी करणीरी, केंची समज समज खडीजे॥

मन कटोरी खन्या जलभीतर सत को पलीयी डलीजे॥१॥

गुरू गम साबण सिमरण, कूची गोष्ट फरीजे॥

ज्ञानपाचीणो काबू पकडो, दुविधा का बाल कटीजे

॥ २॥ सीली सुरत शब्दी चमोटा विरती ने निरमल कीजे ।

निरणा नेरणी निजकर झेलो, करमा नखली रीजे II ३॥

अलख पुरुष घर विरत हमारी, हरदम फेरी कीजे।

गुरु प्रताप सेनजी गावे, पल पल चरण में लीजे ॥ ४ ॥"

हा अभंग संत सेना महाराज यांचा आहे. यामध्ये भक्ती, साधना, आणि आत्मोन्नती या विषयी अतिशय गूढ आणि प्रतीकात्मक भाषेत मांडणी केली आहे. खाली दिलेला विश्लेषण प्रत्येक ओळीचा अर्थ, भावार्थ, आणि त्या मागील आध्यात्मिक सूचनांचा विस्तृत विवेचनसह मराठीत अनुवादित आहे. हे विवेचन साखळी स्वरूपात दिले आहे — आरंभ, मध्यभाग (प्रत्येक कडव्याचा सखोल अर्थ), समारोप आणि निष्कर्ष यांसह.

🌸 आरंभ (प्रस्तावना):
संत सेना महाराज हे नामदेव परंपरेतील एक श्रेष्ठ भक्त आणि संत होते. त्यांचा जीवनप्रवास हा भक्ती, सेवा, आणि त्याग यांचा उत्तम आदर्श होता. त्यांच्या अभंगांमध्ये त्यांनी गुरूच्या कृपेचा, साधनेच्या मार्गाचा, आणि आत्मज्ञानाच्या प्राप्तीचा गूढ आणि प्रतीकात्मक रूपात उल्लेख केला आहे.

🌿 कडव्यांचे सखोल विवेचन व मराठी भाषांतर:

कडवाः १
"सेन जो ऐसीर खिजमत की जे, जिद मारो श्याम पतीजे।
रेणी राचोंडी करणीरी, केंची समज समज खडीजे॥
मन कटोरी खन्या जलभीतर, सत को पलीयी डलीजे॥"

🔹 भाषांतर:
सेना म्हणतो, मी अशी सेवा केली आहे की ज्यामुळे माझा श्याम (कृष्ण) खूश झाला आहे.
मी रेणू (धूळ) बनून राहिलो आहे आणि करणी (सदाचार) हे माझे भूषण आहे.
माझे मन म्हणजे पितळेची कटोरी आहे, ज्यामध्ये मी ज्ञानरूपी पाणी भरले आहे आणि त्या पाण्यात सत्याची पळी ठेवली आहे.

🔹 भावार्थ:

खऱ्या भक्तीमध्ये अहंकार नसतो, भक्त धूळ होतो.

सदाचार, सेवा, आणि सत्य हेच साधनेची खरी साधने आहेत.

मन पवित्र असले पाहिजे, त्यात ज्ञानाचे पाणी भरून सत्याचे भक्षण करावे.

🔹 उदाहरण:
जसे एका शिष्याने गुरूकडे जाऊन "ज्ञान हवे" म्हणले, तर गुरु म्हणाले "पहिल्यांदा मन शुद्ध कर". हीच भावना "मन कटोरी..." मध्ये आहे.

कडवाः २
"गुरू गम साबण सिमरण, कूची गोष्ट फरीजे॥
ज्ञानपाचीणो काबू पकडो, दुविधा का बाल कटीजे"

🔹 भाषांतर:
गुरूचे ज्ञान हे साबणासारखे आहे, त्याचा जपा (स्मरण) हा त्याचा उपयोग आहे.
ज्ञानरूपी पाचोळ्याचा मजबूत पकड घ्या आणि मनातील द्विधा (शंका, भ्रम) या बाल (केसां) सारख्या कापून टाका.

🔹 भावार्थ:

गुरु हे साधनेत अनिवार्य आहेत. त्यांचे स्मरण आत्मशुद्धीसाठी आवश्यक.

शंका आणि भ्रम मनाच्या प्रगतीला अडथळा आणतात. त्यांचा नाश होणे गरजेचे आहे.

ज्ञान हवे असेल तर मन एकचित्त हवे, द्विधा नसावी.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-21.05.2025-बुधवार.
===========================================