संत सेना महाराज-

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                           ------------

          संत सेना महाराज-

     "मदनमूर्ति माझा तारक गोविंदा।

     सेनI म्हणे भज परमानंद ॥"

अभंग संत सेना महाराजांचा आहे:

अभंग:

"मदनमूर्ति माझा तारक गोविंदा।
सेनI म्हणे भज परमानंद ॥"

🌸 अभंगाचा सकस भावार्थ, विस्तृत विवेचन, आणि निष्कर्ष:

१. प्रत्येक ओळीचा शब्दशः अर्थ:

● "मदनमूर्ति माझा तारक गोविंदा"
मदनमूर्ति = मदन (कामदेव) प्रमाणे सुंदर असलेली मूर्ती (हे श्रीकृष्णाचे वर्णन आहे)

माझा = माझा (निज आत्मीयतेने संबोधलेला)

तारक = तारणारा, उद्धार करणारा

गोविंदा = श्रीकृष्णाचे नाव, गोपाल, गवळी देव

✅ शब्दार्थाने हे वाक्य सांगते की: माझा तारक (मुक्त करणारा) गोविंदा, जो मदनासारखा सुंदर आहे.

● "सेनI म्हणे भज परमानंद"
सेना म्हणे = संत सेना महाराज म्हणतात

भज = भजना कर, सतत नामस्मरण कर

परमानंद = परिपूर्ण आनंद, परमात्म्याची प्राप्ती

✅ हे वाक्य म्हणते: संत सेना महाराज उपदेश करतात की तू त्या गोविंदाचे नाम भज कर, ज्याच्या भक्तीने परमानंद प्राप्त होतो.

२. भावार्थ:

संत सेना महाराज या अभंगात भगवान श्रीकृष्णाचे सौंदर्य, भक्तांसाठीचे तारकत्व आणि भक्तीचा परमानंद यांचा संगम दाखवतात. त्यांना श्रीकृष्ण 'मदनमूर्ति' वाटतो, म्हणजे सौंदर्याने देखील आकर्षक आणि कामदेवासारखा. पण हा सौंदर्य देखील फक्त शारीरिक नाही — ते आत्मिक सौंदर्य आहे.
श्रीकृष्ण केवळ देखणा नाही, तर 'तारक' आहे — म्हणजे आपल्याला संसाराच्या बंधनातून मुक्त करणारा, तारणारा आहे.

संत सेना महाराज, जो एक सेवक होता (वास्तविक पेशाने धोबी), पण अंतःकरणाने परमार्थात मग्न होता, तो आपल्याला सांगतो की जर आपण 'गोविंदा' चे नामस्मरण केले, तर आपल्याला 'परमानंद' म्हणजेच आत्मानंद, अनंत समाधान प्राप्त होते.

३. विस्तृत विवेचन:

🔸 आध्यात्मिक दृष्टीकोनातून:
'मदनमूर्ति' हा शब्द म्हणजे फक्त सौंदर्य नव्हे, तर भक्ताच्या दृष्टीने 'ईश्वराचे तेजस्वरूप' आहे.

'तारक' या संज्ञेने, संत म्हणतात की हा गोविंदा तुम्हाला जन्ममृत्यूच्या चक्रातून सोडवू शकतो.

'भज परमानंद' – भक्तीमार्ग हा केवळ तात्कालिक सुखासाठी नव्हे, तर शाश्वत परमानंदासाठी आहे.

🔸 सामाजिक दृष्टिकोनातून:
संत सेनेसारख्या व्यक्तीने, जे समाजाच्या खालच्या स्तरातले मानले जायचे, त्यांनी जेव्हा भक्तीचा उच्च आदर्श मांडला, तेव्हा तो समाजातील सर्वांना समता, प्रेम, आणि ईश्वरप्राप्तीचा हक्क देणारा संदेश ठरतो.

४. निष्कर्ष:
या अभंगातून संत सेना महाराज आपल्याला सांगतात की जीवनाच्या सर्व क्लेशांपासून मुक्त होण्यासाठी, खऱ्या आनंदासाठी, आपण श्रीकृष्णाचे नामस्मरण करावे.
श्रीकृष्ण केवळ सौंदर्याचे प्रतिक नाही, तर तारक, उद्धारकर्ता आहे.
भक्ती ही केवळ धार्मिक कर्मकांड नव्हे, तर ती एक आनंदमय आत्मिक अवस्था आहे.

५. उदाहरण:
समजा एखाद्या सामान्य माणसाचे जीवन क्लेशांनी भरलेले आहे — दुःख, आर्थिक अडचणी, सामाजिक अपमान.
तो माणूस जर श्रीकृष्णाच्या भक्तीत रमला, त्याचे नाम घेत राहिला, तर त्याच्या मनाला आत्मिक शांती लाभते.
हा अनुभव 'परमानंद' असतो, जो कशाही भौतिक गोष्टी देऊ शकत नाही.

🔚 समाप्ती:

संत सेना महाराजांचा हा अभंग त्यांच्या अनुभवातून आलेला आहे — जो नामस्मरणात, साधनेत, आणि आत्मसमर्पणात डोळस श्रद्धा ठेवतो, त्यालाच ईश्वराचा परमानंद अनुभवता येतो.
त्यासाठी श्रीकृष्णाच्या 'मदनमूर्ती' स्वरूपाचे चिंतन, आणि त्याचे अखंड नामस्मरण आवश्यक आहे.

संत सेनामहाराज म्हणतात, 'धूप, दीप तुपाची आरती करून आम्ही आमचे प्राण है कमलापती। तुमच्यावरून ओवाळून टाकतो. मंगल करणारे, सदा पवित्र राजा रामचंद्रांचे चला पूजन करू या.

कर्तव्याच्या दिव्यात विशुद्धतेच्या वाती जाळून हे कमलापती तू प्रत्यक्ष निरंजन म्हणजेच डाग नसलेला तुला निरांजनाने ओवाळून रामभक्त असे रामानंद हे ज्ञानी पूर्ण परमानंद स्वरूप आहेत. मदनमूर्ती गोविंद हा मला तारणारा आहे; शेवटी सेनाजी म्हणतात त्या परमानंदांचे सदोदित भजन करा.

 वारकरी संप्रदायाचा एक विठ्ठलभक्त असलेला बहुजनांचा सर्वमान्य संत सेनाजींनी मराठी भाषेतील कवितांइतक्याच प्रभावी कविता इतर भाषेत केल्या आहेत. हे सर्व मान्य असे भगवद्भक्त आहेत, यामध्ये, तिळमात्र शंका नाही.

 गवळणी, विराण्या व भारूडविषयक रचना

अभंग या छंदाप्रमाणेच सेनामहाराजांनी गवळणी, विराणी, काला, भारूड,

आरती, पाळणा अशा स्वरूपाच्या काही रचना केल्या आहेत. या रचनांवरून

 त्यांच्या पूर्वकालीन व समकालीन संतांच्या रचना कोणत्या प्रकारच्या होत्या, याची माहिती त्यांना होती. हे गवळणी वाचल्यानंतर लक्षात येते. त्यामुळे त्यांच्या गवळणी बहारदार झाल्या आहेत. सेनार्जींच्या गवळणरचनांमध्ये कृष्णाबद्दल वाटणारी रती म्हणजेच प्रेम सर्व गोपिकांना होते. प्रेममय भक्तीची उत्कटता दाखविण्यासाठी त्यांनी मानवी शृंगार- रसाचा वापर केला आहे. श्रीकृष्ण व गोपिका यांच्यामधील मधुराभक्ती, त्यातून

त्यांच्या प्रेमातील उत्कटतेचा परमोत्कर्ष गोपींच्या भक्तीमध्ये दृष्टीस पडतो. सेनाजींनी एकूण अकरा गवळणी रचना केल्या आहेत. संत निवृत्तीनाथांपासून निळोबांपर्यंत वेगवेगळ्या संतांनी गवळणी लिहिल्या आहेत. त्या संतांच्या मानाने सेनाजींच्या रचना कमी असल्या तरी वाङ्मयीन सौंदर्याच्या दृष्टीने त्या उत्तमच आहेत. सेनार्जींच्या एका गवळण रचनेमध्ये एक प्रसंग वर्णन केला आहे. भागवतातील दशमस्कंधाच्या २९व्या अध्यायात कृष्णाचे गाणे ऐकून सर्व गोपिका आपल्या जवळील सर्व कामे टाकून, आहे त्या अवस्थेत कृष्णाला भेटायला घावल्या, असे वर्णन आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-23.05.2025-शुक्रवार.
===========================================