छत्रपती शिवाजी महाराजांचा रायगड किल्ल्यावर राज्याभिषेक (१६७४)-६ जून १६७४-

[Atul Kaviraje]

CHHATRAPATI SHIVAJI MAHARAJ CROWNED AT RAIGAD FORT (1674)-

छत्रपती शिवाजी महाराजांचा रायगड किल्ल्यावर राज्याभिषेक (१६७४)-

On June 6, 1674, Chhatrapati Shivaji Maharaj was formally crowned at Raigad Fort, marking the establishment of the Maratha Empire.

📝 निबंध / प्रदीर्घ लेख : छत्रपती शिवाजी महाराजांचा रायगड किल्ल्यावर राज्याभिषेक (१६७४)
📅 घटना: ६ जून १६७४
🏰 स्थळ: रायगड किल्ला
👑 प्रसंग: मराठा साम्राज्याची औपचारिक स्थापना – शिवराज्याभिषेक

🧭 परिचय:
भारतीय इतिहासातील एक सुवर्णक्षण म्हणजे ६ जून १६७४ रोजी रायगड किल्ल्यावर छत्रपती शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक सोहळा. या ऐतिहासिक घटनेने एक महान स्वराज्य संकल्पना मूर्त स्वरूपात साकारली. हिंदवी स्वराज्याचा हा पहिला राजाभिषेक फक्त एका राजाचा नव्हे, तर संपूर्ण जनतेच्या आत्मसन्मानाचा विजय होता. ⛳👑

📜 इतिहास आणि पार्श्वभूमी:
शिवाजी महाराजांनी बालपणापासूनच स्वराज्य स्थापनेसाठी कठोर परिश्रम घेतले. मुघल, आदिलशाही, निजामशाही या बलाढ्य सत्तांच्या विरोधात त्यांनी स्वबळावर एक सशक्त आणि सुसंघटित मराठा सैन्य उभे केले.

त्यावेळी महाराजांनी अनेक किल्ले जिंकले, शिस्तबद्ध प्रशासन उभारले आणि स्वराज्याचा पाया मजबूत केला. मात्र, एक औपचारिक आणि विधिपूर्वक राज्याभिषेक नसल्यामुळे, काही शत्रू व वर्ग शिवाजी महाराजांना "अनधिकृत" राजा मानत होते.

🛡� राज्याभिषेकाचा मुख्य हेतू:
➡️ राजसत्तेची विधिवत स्थापना
➡️ स्वराज्य संकल्पनेला वैधानिक अधिष्ठान
➡️ परकीयांनी केलेल्या अपमानास उत्तर

🏰 राज्याभिषेक सोहळ्याचे वर्णन:
📅 तारीख: ६ जून १६७४
🌍 ठिकाण: रायगड किल्ला
🙏 पुरोहित: गागाभट्ट (काशीचे विख्यात ब्राह्मण)

राज्याभिषेक समारंभ अत्यंत भव्य स्वरूपात पार पडला. वेगवेगळ्या प्रांतांतील राजे, सरदार, मान्यवर, कवी आणि धर्मगुरूंनी सहभाग घेतला. शिवाजी महाराजांना 'क्षत्रिय' म्हणून स्वीकारून गागाभट्टांनी विधिवत राज्याभिषेक केला.

🔔 टोप्यांचा सण, तोफांचे गर्जन, वेदघोष आणि शंखध्वनी यांमुळे वातावरण तेजोमय झाले.

🌸👑

"स्वराज्याचा सिंहासनाधीश्वर राजा — छत्रपती शिवाजी महाराज"

📌 मुख्य मुद्दे आणि त्यांचे विश्लेषण:

१. राज्याभिषेकाचे धार्मिक व सामाजिक महत्त्व:
महाराजांनी क्षत्रियत्व सिद्ध करून हिंदू समाजाचा आत्मसन्मान उंचावला.

जातीपातीच्या पलीकडे जाऊन स्वराज्य हे सर्व समाजघटकांचे राज्य आहे, हे दाखवले.

२. राजकीय स्थैर्य:
राज्याभिषेकामुळे शिवाजी महाराजांना कायदेशीर राजा म्हणून मान्यता मिळाली.

परकीय सत्तांशी राजकीय वाटाघाटीत अधिक सामर्थ्य लाभले.

३. प्रशासनाची पुनर्रचना:
अष्टप्रधान मंडळाची स्थापना.

न्याय, महसूल, सैनिक, पाणी-व्यवस्था यासारख्या विभागांची पुनर्बांधणी.

४. जनतेत आत्मविश्वास आणि अभिमान:
सामान्य माणसाला "आपले" राज्य वाटू लागले.

"स्वराज्य म्हणजे लोकांचे राज्य" ही संकल्पना रुजली.

🎨 प्रतीक आणि भावना (चित्रात्मक व भावनिक संदर्भ):

👑 – सिंहासनावर विराजमान राजा
📜 – धर्म व राजधर्माचा समन्वय
🪔 – तेजोमय वातावरण
🏰 – रायगड: स्वराज्याचे राजधानीस्थान
💪 – जनतेचा आत्मविश्वास
🔥 – स्वाभिमानाचा जाज्वल्य दिवा

🧑�🎓 मराठी उदाहरण व संदर्भ:
"शिवाजी महाराजांचे राज्य म्हणजे न्याय, धर्म, आणि शिस्त."

"रायगड हा केवळ किल्ला नव्हता, तो स्वराज्याचा हृदय होता."

"शिवाजी महाराजांनी केवळ राज्यच जिंकले नाही, तर जनतेची मनेही जिंकली."

✅ निष्कर्ष (निश्कर्ष):
शिवाजी महाराजांचा रायगडावर झालेला राज्याभिषेक हा भारतीय इतिहासातील क्रांतिकारी क्षण होता. तो केवळ एका राजाचा उत्सव नव्हता, तर संपूर्ण समाजाच्या सन्मानाचा क्षण होता. या घटनेने भारताच्या इतिहासात 'स्वराज्य' ही संकल्पना जनमानसात रोवली.

🙏 समारोप:
आज शतकांनंतरही शिवाजी महाराजांचा राज्याभिषेक आपल्याला प्रेरणा देतो — स्वाभिमानाने जगायचे, न्यायाने राज्य करायचे, आणि जनतेच्या कल्याणासाठी राज्य हवे हे शिकवतो. रायगडवरील सिंहासन फक्त सोन्याचे नव्हते, तर ते जनतेच्या विश्‍वासाचे सिंहासन होते.

📅 ६ जून – स्वराज्याचा सुवर्णदिन
📖 "राजा तो फक्त जन्माने नाही, तर कर्माने राजा असतो – शिवाजी महाराज!" 🌞👑

🖼� चित्रसूचक चिन्हे:
🏰 रायगड | 👑 राज्याभिषेक | 📿 वेदघोष | 🔥 स्वाभिमान | 📜 अष्टप्रधान | 🌸 जनतेचा विजय

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-06.06.2025-शुक्रवार.
===========================================