"भास्कर-१ उपग्रहाचे प्रक्षेपण (७ जून १९७९)"

[Atul Kaviraje]

LAUNCH OF BHASKARA-I SATELLITE (1979)-

भास्कर-१ उपग्रहाचे प्रक्षेपण (१९७९)-

On June 7, 1979, India's second satellite, Bhaskara-I, was launched from Bears Lake in the Soviet Union. This satellite was designed for Earth resources and meteorology remote sensing.

खाली दिला आहे एक संपूर्ण, टप्प्याटप्प्याने मांडलेला, अभ्यासपूर्ण, मराठी निबंध/लेख —
"भास्कर-१ उपग्रहाचे प्रक्षेपण (७ जून १९७९)"
या ऐतिहासिक विज्ञान-घटनेवर आधारित,
उदाहरणांसह, संदर्भ, चित्रचिन्हे, मुख्य मुद्दे, विश्लेषण, निष्कर्ष व समारोप यासह.

🛰� भास्कर-१ उपग्रहाचे प्रक्षेपण (७ जून १९७९)
(Launch of Bhaskara-I Satellite)

🧭 परिचय :
भारताच्या अंतराळ संशोधनाचा इतिहास हा एक प्रेरणादायी यशोगाथा आहे.
१९७५ मध्ये भारताने पहिल्या "आर्यभट्ट" उपग्रहाने अंतराळात पहिलं पाऊल टाकले.
पण ७ जून १९७९ रोजी "भास्कर-१" या दुसऱ्या उपग्रहाचे प्रक्षेपण होऊन भारताने विज्ञान, हवामानशास्त्र आणि दूरसंवेदन क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण यश संपादन केलं.
हा उपग्रह पृथ्वी निरीक्षण आणि हवामान अभ्यासासाठी वापरण्यात आला.

🛰� पार्श्वभूमी (Historical Context):
इस्रो (ISRO) ची स्थापना: १९६९

आर्यभट्टचा प्रक्षेपण: १९७५

त्यानंतर भारताने निर्णय घेतला की स्वतःचे दूरसंवेदन उपग्रह तयार करायचे.

🎯 उद्दिष्ट:

कृषी, जलसंपदा, वनसंपदा, पर्यावरण आणि हवामानाचा अभ्यास करणे.

📅 ७ जून १९७९ – एक ऐतिहासिक दिवस:
📍 ठिकाण: बिअर्स लेक, रशिया (त्या काळी सोव्हिएत युनियन)
🛰� उपग्रहाचे नाव: भास्कर-१
📡 उद्दिष्ट: पृथ्वी संसाधन निरीक्षण व हवामान माहिती मिळवणे
🚀 वाहक (Launcher): इंटरकॉसमॉस रॉकेट

🔭 भास्कर-१ चे वैशिष्ट्ये (Technical Highlights):
तांत्रिक बाब   माहिती
वजन   ४४५ किलोग्रॅम
कक्षा   सुदूर पृथ्वी निरीक्षणासाठी निम्न कक्षा
मुख्य साधने   टेलीविजन कॅमेरे, रेडिओमीटर
उद्देश   जल, जमिन, शेती, पर्यावरण आणि ढगांचे निरीक्षण

💡 मुख्य मुद्दे व विश्लेषण:
मुद्दा   विश्लेषण
1️⃣   स्वदेशी विज्ञानाची ताकद
2️⃣   कृषी व जलसंपदा व्यवस्थापन
3️⃣   हवामान अंदाज
4️⃣   इस्रोचा आत्मनिर्भरतेकडे वाटचाल

🖼� चित्रचिन्हे, प्रतीक आणि भावचित्रे:

🛰� = उपग्रह

🌍 = पृथ्वी निरीक्षण

🌦� = हवामानशास्त्र

🌾 = शेती व पर्यावरण

🇮🇳 = भारताचा वैज्ञानिक आत्मविश्वास

🧠 = बुद्धिमत्ता व संशोधन

📚 संदर्भ व मराठी उदाहरणे:
ISRO चा वार्षिक अहवाल (१९७९) मध्ये भास्कर-१ चे उल्लेख सापडतात.

उदाहरण: महाराष्ट्रातील कोकण भागातील पर्जन्यमान अभ्यासासाठी भास्कर-१ चा डेटा वापरण्यात आला.

उदाहरण: भास्कर-१ च्या मदतीने सिंचन योजना नियोजनात अचूक माहिती मिळाली.

🌍 या घटनेचे महत्त्व (Importance of Event):
🇮🇳 भारतातील दूरसंवेदन क्षेत्राची पायाभरणी.

🌾 कृषी, वने, जल व हवामानशास्त्रासाठी डेटा उपलब्ध.

🚀 भविष्यातील मिशन (INSAT, IRS इत्यादी) साठी मार्गदर्शक ठरला.

🧪 भारतीय संशोधकांना व्यासपीठ मिळाले.

🧠 विवेचन / विश्लेषण (Deep Analysis):
भास्कर-१ हा आर्यभट्टनंतरचा दुसरा पण अधिक कार्यक्षम उपग्रह होता.

त्याचा उपयोग राष्ट्रीय निर्णयप्रक्रियेत झाला – योजना आयोग, कृषी मंत्रालय, पर्यावरण खात्याला उपयुक्त ठरला.

हा उपग्रह एक प्रकारे "आकाशातून जमिनीची तपासणी" करणारा वैज्ञानिक साधन बनला.

🧾 निष्कर्ष (Nishkarsh):
भास्कर-१ उपग्रहाने १९७९ मध्ये भारताला केवळ अंतराळात एक स्थान दिले नाही, तर पृथ्वीवरील विकासासाठी "आकाशातून दिशा" दाखवली.
त्याच्या माध्यमातून भारत वैज्ञानिक आत्मनिर्भरतेकडे एक पाऊल पुढे गेला.

🏁 समारोप (Samarop):
७ जून १९७९ हा दिवस भारतीय अंतराळ संशोधनाच्या इतिहासात एक दीपस्तंभ ठरला.
भास्कर-१ हा उपग्रह केवळ एक यंत्र नव्हता, तो होता भारताच्या विज्ञानाची दृष्टी, दिशा आणि दृढता.
आज आपण इस्रोच्या जेतेमार्गावर चाललो आहोत, त्याची सुरुवात याच भास्कर-१ ने केली होती.

🛰� भास्कर-१ म्हणजे भारताचा अंतराळातला "ज्ञानाचा किरण".

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-07.06.2025-शनिवार.
===========================================