🎙️📻 भारतीय राज्य प्रसारण सेवा 'आकाशवाणी' म्हणून नावांतरित – ८ जून १९३६-2

[Atul Kaviraje]

INDIAN STATE BROADCASTING SERVICE RENAMED TO ALL INDIA RADIO (1936)-

भारतीय राज्य प्रसारण सेवा 'आकाशवाणी' म्हणून नावांतरित (१९३६)-

On June 8, 1936, the Indian State Broadcasting Service was renamed All India Radio (AIR).

🎙�📻 भारतीय राज्य प्रसारण सेवा 'आकाशवाणी' म्हणून नावांतरित – ८ जून १९३६
(Indian State Broadcasting Service renamed to All India Radio – A Historical Turning Point)
🗓� तारीख: ८ जून १९३६
🇮🇳 एक आवाज, एक देश – "आकाशवाणी"ची सुरुवात

🪶 १. परिचय (Introduction)
भारतातील माध्यम विश्वाच्या इतिहासात ८ जून १९३६ ही एक अत्यंत महत्त्वाची तारीख ठरते. याच दिवशी Indian State Broadcasting Service या नावाने ओळखली जाणारी सरकारी प्रसारण संस्था 'आकाशवाणी (All India Radio – AIR)' या नावाने पुनर्नामित झाली.

🔉 "यह आकाशवाणी है..." – ही ओळ भारताच्या कानाकोपऱ्यात आजही एक ओळखीचा आवाज आहे.
🗣�🎙�📻

📚 २. ऐतिहासिक पार्श्वभूमी व संदर्भ
🇮🇳 भारतात प्रसारणाची सुरुवात:
📻 १९२७: बॉम्बे आणि कलकत्ता येथे Indian Broadcasting Company (IBC) ची स्थापना.

💼 आर्थिक अडचणीमुळे १९३० मध्ये सरकारने यावर ताबा घेतला आणि Indian State Broadcasting Service (ISBS) सुरु केली.

🗓� ८ जून १९३६: ISBS चे अधिकृत नाव बदलून All India Radio (आकाशवाणी) करण्यात आले.

📌 संदर्भ: प्रसारण आणि प्रचार हे ब्रिटिश सरकारसाठी अत्यंत महत्त्वाचे माध्यम होते, जे पुढे भारतीय जनतेचे प्रभावी व्यासपीठ बनले.

🔍 ३. नावांतराचे महत्त्व (Importance of the Renaming)
घटक   अर्थ व महत्त्व
🎧 नाव 'आकाशवाणी'   संस्कृत शब्द – "आकाशातून येणारा संदेश"
🇮🇳 "All India"   संपूर्ण भारतभर एकसंध आवाज, एकसंध ओळख
🧠 सांस्कृतिक अर्थ   शुद्ध भारतीय, पारंपरिक आणि व्यापकदृष्टीकोनातून विचारलेले नाव
🗣� भाषिक विविधता   देशभरातील विविध भाषांमध्ये प्रसारणाची जबाबदारी

📌 ४. प्रमुख मुद्दे व बदल (मुख्य मुद्यांवर विश्लेषण)

🎙� १. प्रसारणाची शिस्तबद्ध रचना
रेडिओ केंद्रांची स्थापना

कार्यक्रम विभाग, बातम्या, संगीत, शिक्षण, शेतकरी, महिला व बालवर्ग यांचे स्वतंत्र विभाग

🧩 २. सांस्कृतिक व सामाजिक प्रभाव
भारतीय संगीत, शास्त्रीय गायन, लोककला यांना मंच

नाट्यवाचन, कथाकथन, आणि कीर्तन यांसारख्या परंपरागत शैलींचे रेडिओद्वारे पुनरुज्जीवन

📰 ३. बातम्यांची माध्यमरूपात सुरुवात
१९३९ पासून अधिकृत बातम्यांचे प्रसारण

"यात्रेचे वृत्त" या स्वरूपात देशभरात जनतेला राष्ट्रीय घडामोडींची माहिती

🧒👵 ४. जनतेपर्यंत पोहोचणारे शिक्षण
शालेय शिक्षण, कृषी विषयक माहिती, आरोग्य संदेश

"योजना भारती", "कृषीवाणी", "बालवाणी" यांसारखे कार्यक्रम

📘 ५. मराठी संदर्भ व उदाहरण
उदाहरण: पुणे आकाशवाणी केंद्राची स्थापना झाल्यावर तिथे विठ्ठल उमप, पं. भीमसेन जोशी, कुमार गंधर्व यांसारख्या दिग्गजांचा आवाज घराघरांत पोहोचला.

📜 "श्रुतिश्रृंगार", "रामायण प्रवचने", "भावगितांचे कार्यक्रम" हे मराठी मनावर ठसा उमटवणारे ठरले.

📊 ६. विश्लेषण (Vishleshan – अभ्यास)
📡 "आकाशवाणी"ने केवळ माहिती दिली नाही, तर ती बनली भारतीय संस्कृतीची वाहिनी!
राजकीय दृष्टीकोनातून: स्वातंत्र्यलढ्याच्या काळात जनतेपर्यंत संदेश पोहोचवण्याचे एक अप्रत्यक्ष माध्यम.

सामाजिक दृष्टिकोनातून: ग्रामीण व शहरी जनतेला जोडणारे सर्वसामान्यांचे माध्यम.

शैक्षणिक दृष्टिकोनातून: अनौपचारिक शिक्षणाची मोठी भूमिका.

🪔 ७. निष्कर्ष (Nishkarsh – शिकवण)
"All India Radio" हे नाव केवळ नवीन ब्रँड नव्हते, ते होते भारतीय आत्म्याचा आवाज.
आकाशवाणीने अनेक दशके देशाच्या हृदयाशी संपर्क साधत विचार, संस्कृती व कलेचे श्रवणीय रूप जपले.

🔑 धडे:

नावातही आत्मसन्मान असतो

प्रसारमाध्यमे म्हणजे फक्त बातम्या नव्हे, तर समाजाशी संवाद

🏁 ८. समारोप (Samarop – भावनिक शेवट)
आज जरी आपल्या हातात स्मार्टफोन, टीव्ही, यूट्यूब असले तरी...
"यह आकाशवाणी है..." या वाक्याचा भार आजही मनात आदर निर्माण करतो.

🎧📻
आकाशवाणी म्हणजे भारताचा आवाज – शांत, सात्विक, संस्कृतीशील आणि आत्मीय!

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.06.2025-रविवार.
===========================================