संत सेना महाराज-

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                          ------------

          संत सेना महाराज-

असे अनेक रस सेनानींनी कविता करताना अकृत्रिमपणे वापरलेले आहेत, त्यांची गवळण रचना करताना गोपिका, राधिका, यशोदा संवाद –

     "कृष्ण आला ऐकुनि गोपिका सुरी।

     विव्हळ झाल्या पहाक्या हरी ॥"

**"कृष्ण आला ऐकुनि गोपिका सुरी।
विव्हळ झाल्या पहाक्या हरी ॥"**

आता या अभंगाची संपूर्ण व विस्तृत विवेचना (भावार्थ, कडव्यांचा अर्थ, सुरुवात, समारोप, निष्कर्ष) खाली दिली आहे:

🌺 अ. सुरुवात (आरंभ):
संत सेना महाराज हे विठ्ठल भक्त संत पंथातील एक थोर संत होते. ते पेशाने न्हावी (वर्‍हाडी भाषेत 'सवर्गी') होते, पण अत्यंत भक्तिभावाने विठोबाची सेवा करत. त्यांचे अभंग हे भक्ती, करुणा आणि भगवंताच्या प्रत्यक्ष अनुभूतीने ओतप्रोत असतात. गोपीकांच्या कृष्णप्रेमाचे वर्णन करून भक्तीची तीव्रता ते या अभंगात दाखवतात.

📜 आ. अभंग (कडव्याचा) शब्दार्थ व भावार्थ:

"कृष्ण आला ऐकुनि गोपिका सुरी।"
शब्दशः अर्थ:
गोपीकांची आर्त, उत्कट हाक ऐकून श्रीकृष्ण आला.

भावार्थ:
गोपीकांनी जेव्हा अत्यंत आर्ततेने, प्रेमाने आणि व्याकुळतेने कृष्णाला हाक दिली, तेव्हा तो कृष्ण त्यांचा आवाज ऐकून धावत आला. हे सांगताना संत सेना महाराज हेच सांगू इच्छितात की, भगवंत आपल्या भक्ताच्या प्रेमाने बांधला जातो. त्याला एखादी विधी, पूजन, यज्ञ किंवा अधिकार लागत नाही — फक्त आर्त हाक पुरेशी आहे.

"विव्हळ झाल्या पहाक्या हरी ॥"
शब्दशः अर्थ:
गोपीका हरिप्रभूला पाहून अत्यानंदाने, प्रेमाने विव्हळ (बावरल्या, बेचैन, भावविव्होर) झाल्या.

भावार्थ:
कृष्णाच्या दर्शनाने गोपीकांच्या प्रेमाला जणू उधाण आलं. त्या हर्षभरित, प्रेमवेड्या झाल्या. ही स्थिती म्हणजे भक्त आणि भगवंताच्या मिलनाची उत्कट अनुभूती आहे. प्रेमातून आलेली ही बावरलेली अवस्था म्हणजे भक्तीचा सर्वोच्च टप्पा — जेथे शब्द अपुरे पडतात, आणि भावनाच संवाद करतात.

🔍 इतर संदर्भ व विवेचन:
हा अभंग गोपीकांच्या कृष्णप्रेमाचं प्रतीक आहे, पण हे केवळ गोपींच्या कथा नाहीत — हे आपल्यासारख्या सर्व साधकांचं प्रतिबिंब आहे. भगवंताशी प्रेमसंबंध निर्माण करणाऱ्या प्रत्येक भक्ताच्या अंतःकरणात हीच विव्हळ अवस्था निर्माण होते.

कृष्णाला बोलावण्याचं साधन म्हणजे 'शुद्ध भक्ती' — निर्गुट, निरपेक्ष प्रेम. आणि तेव्हा भगवंत स्वतः येतो.

"विव्हळ" हा शब्द अत्यंत सूचक आहे — तो भक्ताच्या भावनिक उत्कटतेचं दर्शन घडवतो.

🪔 समारोप (निष्कर्ष):
संत सेना महाराजांनी या अभंगातून एक अत्यंत गूढ आणि गहिरा तत्व सांगितला आहे — "भगवंताला पाचारण करण्यासाठी केवळ हृदयातील प्रेम पुरेसे आहे."

गोपीकांचं प्रेम शुद्ध होतं, निष्कलंक होतं — म्हणूनच कृष्ण त्यांच्या हाकेवर धावून आला. आपल्या जीवनातही जर भक्ती अशा उत्कटतेनं भरलेली असेल, तर भगवंत आपल्या जवळ येणारच.

🪷 उदाहरण:
तसंच अनुभव आपण सगुण भक्तीतील संत तुकाराम, संत नामदेव, संत जनाबाई यांच्या आयुष्यातही पाहतो. त्यांनी भगवंताला प्रेमानं साद घातली आणि भगवंत प्रकट झाला.

👉 निष्कर्ष:
हा अभंग आपल्याला सांगतो की, भावमय भक्ती हीच खरी साधना आहे. विधीपेक्षा, ज्ञानपेक्षा, वैराग्यापेक्षा प्रेम श्रेष्ठ आहे — आणि जेव्हा भक्त हाक मारतो, तेव्हा ईश्वर धावून येतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-09.06.2025-सोमवार.
===========================================