"योगिनी स्मार्त एकादशी: भक्ती, शुद्धी आणि मोक्षाचं पवित्र द्वार"

[Atul Kaviraje]

योगिनी स्मार्त एकादशी-

खाली दिलेला हा लेख "योगिनी स्मार्त एकादशीचं भक्तिभावपूर्ण महत्त्व" याचा मराठीत भावानुवाद आहे – शुद्ध, सांस्कृतिक आणि भक्तिप्रेरित शैलीत:

🌺 लेख शीर्षक:
"योगिनी स्मार्त एकादशी: भक्ती, शुद्धी आणि मोक्षाचं पवित्र द्वार"
📅 दिनांक: २१ जून २०२५, शनिवार
🕉�🌿📿🌙🪔

✨ भूमिका:
हिंदू पंचांगानुसार, आषाढ महिन्यातील कृष्ण पक्षातील एकादशीला योगिनी एकादशी म्हणतात. गृहस्थाश्रमी (स्मार्त) परंपरेत हे व्रत विशेष मानलं जातं.
हा दिवस शारीरिक, मानसिक आणि आध्यात्मिक शुद्धीचा आहे — विष्णूभक्तीचा, संयमाचा आणि मोक्षाच्या वाटेचा दिव्य संकेत.

🕉� ही एकादशी पापांचं क्षालन आणि सद्गतीचा मार्ग मानली जाते.

📜 लेखाची रचना – १० प्रमुख मुद्द्यांमध्ये विवेचन
1. 🗓� तारीख आणि पारंपरिक स्थिती:
योगिनी एकादशी दरवर्षी आषाढ कृष्ण पक्षात येते.
२०२५ मध्ये ही एकादशी २१ जून, शनिवार या दिवशी येत आहे.

📜 गृहस्थांसाठी ही स्मार्त एकादशी विशेष पुण्यदायी मानली जाते.

2. 🙏 धार्मिक महत्त्व:
योगिनी एकादशी अधर्म, रोग, भय आणि कर्मदोषांपासून मुक्ती देणारी मानली जाते.

🪔 शास्त्र सांगतात:
या व्रताचे पुण्य ८८ हजार ब्राह्मणांना अन्नदान केल्याइतकं पुण्यफल देतं.

3. 📖 पौराणिक कथा – हेममालीची कथा:
🧞�♂️ कुबेराचा सेवक हेममाली आपल्या पत्नीवर अत्याधिक आसक्त झाला आणि आपली सेवा विसरला.
कुबेराने त्याला शाप दिला आणि तो कुष्ठरोगी झाला.
पश्चात्ताप करून त्याने योगिनी एकादशीचं व्रत केलं आणि रोगमुक्त झाला.

🌿 ही कथा व्रतशक्ती आणि भगवंताच्या कृपाशक्तीचा पुरावा आहे.

4. 🌙 व्रतविधी आणि नियम:
या दिवशी उपवास केला जातो, रात्रभर जागरण केलं जातं आणि भगवन्नामस्मरण, भजन केलं जातं.

📿 प्रमुख नियम:

एक दिवस आधी सात्विक आहार (एक वेळ)

एकादशीला उपवास (फलाहार/जलाहार)

रात्री विष्णुसहस्रनामाचे पठण

द्वादशीला दान व ब्राह्मणभोजन

5. 🌼 भक्तीभाव आणि आत्मशुद्धी:
या व्रताचा उद्देश केवळ उपवास नाही, तर मनःशुद्धी व आत्मप्रकाश होय.

🧘�♂️ उदाहरण:
अनेक भक्त या दिवशी भगवान विष्णूला तुलसीपत्र अर्पण करतात आणि
"ॐ नमो भगवते वासुदेवाय" चा जप करतात.

6. 🌄 प्रतीकवाद आणि आध्यात्मिक ऊर्जा:
ही एकादशी केवळ कर्मकांड नव्हे, तर अंतर्याम जागवण्याचं साधन आहे.

🪷 प्रतीक:

🌙 चंद्र – मनाचं प्रतीक

📿 जपमाळ – साधना

🔥 दीप – ज्ञान

🌿 तुलसी – भक्ती व निर्मळता

7. 🏠 गृहस्थ जीवनातील स्थान:
स्मार्त व्रत परंपरा गृहस्थ जीवनात धर्म व संयमाचं संतुलन शिकवते.

👨�👩�👧�👦 उदाहरण:
पालक आपल्या मुलांना या व्रताची महती सांगतात,
ज्यामुळे पुढील पिढीतही भक्ती आणि संस्कार रुजतात.

8. 🍲 उपवास आणि आरोग्यलाभ:
उपवासामुळे पाचनसंस्था विश्रांती घेते आणि शरीर शुद्ध होतं.

🍎 उदाहरण:
फलाहारात फळं, दूध, साबुदाणा, सिंघाडा, शेंगदाणे वापरले जातात.
या दिवशी सत्त्वगुणाची वृद्धी होते.

9. 📸 सांस्कृतिक चित्रण आणि भावाभिव्यक्ती:
प्रतीक   अर्थ
🔯   भगवान विष्णू – पालनकर्ता
🌿   तुलसी – शुद्ध भक्ती
📿   जपमाळ – साधना
🕯�   दीपक – अंतःप्रकाश
📘   कथा – नैतिक प्रेरणा

🖼� चित्रदृष्टी उदाहरणे:

भगवान विष्णू शेषशय्येवर

तुलसी समोर व्रत करणारी स्त्री

दीपमालेसह भजन करीत भक्तगण

सजलेले मंदिर व संकीर्तन

10. 🌸 निष्कर्ष – व्रत म्हणजे आत्मशुद्धीची साधना:
योगिनी स्मार्त एकादशी केवळ कर्म नाही, ती एक आत्मिक जागृतीची पायरी आहे.

🌺 हे व्रत शिकवतो की, संयम, श्रद्धा आणि भक्ति यांद्वारे जीवनाचा कायापालट होऊ शकतो.

✍️ उपसंहार:
"भक्ती म्हणजे अंतःकरणातील अंधार दूर करून
ईश्वरप्रकाशात न्हालेली आत्मा.
योगिनी एकादशी हा तो दीपक प्रज्वलित करण्याचा दिवस आहे." 🪔🌿

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-21.06.2025-शनिवार.
===========================================