२२ जून १९५३-"आंध्र प्रदेश राज्याची स्थापना – भाषिक ओळखीचा विजय"

[Atul Kaviraje]

FORMATION OF ANDHRA PRADESH (1953)-

आंध्र प्रदेश राज्याची स्थापना (१९५३)-

On June 22, 1953, the state of Andhra Pradesh was formed, separating from the Madras Presidency. This was a significant step towards recognizing the distinct cultural and linguistic identity of Telugu-speaking people.

🗓� दिनांक: २२ जून १९५३
🗺� विषय: "आंध्र प्रदेश राज्याची स्थापना – भाषिक ओळखीचा विजय"

🇮🇳📜 लेख – २२ जून १९५३: आंध्र प्रदेश राज्याची स्थापना – भाषिक एकतेचे ऐतिहासिक पाऊल
🧭 परिचय (Introduction):
भारतातील स्वातंत्र्यानंतरची राज्य पुनर्रचना ही केवळ राजकीय नव्हती, ती भाषा, संस्कृती आणि लोकभावना यांवर आधारित होती.
🗓� २२ जून १९५३ हा दिवस भारताच्या भाषिक इतिहासात अत्यंत महत्त्वाचा ठरला — या दिवशी आंध्र प्रदेश हे स्वतंत्र राज्य म्हणून अस्तित्वात आले.

🇮🇳 तेलुगू भाषिक जनतेच्या दीर्घ संघर्षाचे हे फलित होते आणि भारतात भाषेच्या आधारे राज्य पुनर्रचनेच्या प्रक्रियेला मूळ चालना मिळाली.

🎯 मुख्य मुद्दे (Key Points):
🏞� आंध्र प्रदेशाचा इतिहास व पार्श्वभूमी

👥 तेलुगू जनतेचा आंदोलनात्मक संघर्ष

🔥 पुच्चलपल्ली सुब्बाराव, पोटी श्रीरामुलू यांचा त्याग

🗓� २२ जून १९५३: स्थापना प्रक्रिया

📜 भाषिक पुनर्रचना आयोग

🧠 भाषिक ओळख आणि सांस्कृतिक अधिकार

📊 विश्लेषण – सामाजिक, राजकीय परिणाम

🧾 निष्कर्ष आणि समारोप

🧑�🏫 परिचय – आंध्र प्रदेश राज्याचा उगम:
भारतीय स्वातंत्र्यानंतर मद्रास प्रांताचा भाग असलेल्या तेलुगू भाषिक जनतेस वेगळी ओळख हवी होती.
📢 त्यांना आपली भाषा, साहित्य, परंपरा, प्रशासन यांच्यावर स्वायत्तता हवी होती.

🧨 संघर्ष आणि बलिदान:
🔥 पोटी श्रीरामुलू यांचे उपोषण:
१९५२ मध्ये समाजसेवक पोटी श्रीरामुलू यांनी तेलुगू भाषिकांसाठी स्वतंत्र राज्यासाठी आमरण उपोषण सुरू केले.

५६ दिवसांच्या उपोषणानंतर त्यांच्या मृत्यूनंतर देशभर हळहळ पसरली.

📌 या बलिदानामुळे केंद्र सरकारला तेलुगू भाषिकांसाठी वेगळं राज्य तयार करण्याचा निर्णय घ्यावा लागला.

🗓� २२ जून १९५३ – ऐतिहासिक निर्णय:
✅ अखेर केंद्र सरकारने तेलुगू भाषिक लोकसंख्येसाठी स्वतंत्र आंध्र राज्याची स्थापना केली.
📍 याची राजधानी कर्नूल ठरवण्यात आली.

📸

चित्र: १९५३ मध्ये स्थापन झालेलं मूळ आंध्र राज्य (तेलंगणाशिवाय)

📘 भाषिक पुनर्रचनेचा प्रारंभ:
🇮🇳 आंध्र प्रदेशाची निर्मिती ही भाषेच्या आधारे राज्य पुनर्रचनेच्या युगाची सुरुवात होती.
💬 यानंतर १९५६ मध्ये भाषिक पुनर्रचना आयोगाच्या शिफारशीनुसार इतर भाषिक राज्यांचीही निर्मिती झाली.

📚 मराठी उदाहरण आणि संदर्भ:
📝 जसं महाराष्ट्रात मराठी भाषा, साहित्य, परंपरेवर आधारित स्वतंत्र राज्याची मागणी झाली होती, तसंच तेलुगू भाषिकांनी आपली वेगळी ओळख जपण्यासाठी हा लढा दिला.

📘 संदर्भ:

"India After Gandhi" – रामचंद्र गुहा

"Formation of Linguistic States in India" – डॉ. कोठारी रिपोर्ट

"भारतीय राज्यपुनर्रचना आणि भाषिक संघर्ष" – शालेय पाठ्यक्रम

🧵 Mind Map:

         आंध्र प्रदेश स्थापना (२२ जून १९५३)
                  |
      -----------------------------------
      |              |                |
  पोटी श्रीरामुलू   |  तेलुगू ओळख     | भाषिक राज्यांचा प्रारंभ
(उपोषण व बलिदान)     |  (सांस्कृतिक हक्क)    | (१९५६ पासून व्यापक बदल)

📊 विवेचन (Analysis):
मुद्दा   विवेचन
💬 भाषिक ओळख   राज्य स्थापनेमागे भाषिक आत्मसन्मानाचं कारण
🤝 संघराज्य संघटन   विविध भाषांचे सन्मान राखत भारतात एकात्मता
⚖️ प्रशासनिक निर्णय   केंद्र सरकारवर लोकभावनेचा दबाव
📈 प्रेरणा   इतर भाषिक राज्यांच्या निर्मितीस चालना

🧠 महत्त्वपूर्ण विचार:
"भाषा ही केवळ संवादाचं माध्यम नसून, ती समाजाची संस्कृती, अस्मिता आणि स्वाभिमान असते."

🗣� आंध्र प्रदेशाची निर्मिती म्हणजे लोकशाहीत लोकांच्या आवाजाला दिलेला मान आहे.

✨ ऐतिहासिक महत्त्व:
⭐ या घटनेनंतर भारतात महाराष्ट्र, गुजरात, केरळ, कर्नाटक, पंजाब यांसारख्या भाषिक राज्यांची निर्मिती झाली.
⭐ त्यामुळे संघराज्य व्यवस्था अधिक मजबूत झाली.

📜 निष्कर्ष (Conclusion):
२२ जून १९५३ रोजी आंध्र प्रदेश राज्याची स्थापना ही फक्त एक राज्यघटनात्मक निर्णय नव्हता, तर लोकशाहीतील भाषिक आत्मसन्मानाचा विजय होता.
🗺� त्या दिवसाने भारतात भाषेच्या आधारे एकता टिकवून विविधतेचं सुंदर चित्र साकारलं.

🏁 समारोप (Samāropa):
आजही भारतात भाषिक विविधता असूनही राष्ट्रीय एकता टिकवून ठेवण्यात अशा ऐतिहासिक निर्णयांचे मोल अमूल्य आहे.
📚 विद्यार्थ्यांनी या घटनेतून संविधान, लोकशाही, आणि भाषिक समतेचं महत्व शिकायला हवं.

🙏 जय भारत – एक भारत, श्रेष्ठ भारत! 🇮🇳🗺�📜

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.06.2025-रविवार.
===========================================