संत सेना महाराज-आवडे प्रपंच सुख वाटे मना। ईश्वर भजना अंतर तो-

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

          संत सेना महाराज-

हळूहळू प्रपंचापासून सेनाजींचे मन विरक्त झाले, प्रपंचाचे स्वरूप त्यांना समजले, सेनार्जीनी राजाला गुरुदीक्षा दिल्यावर, राजाला सांगून आपला

यात्रेला जाण्याचा निश्चय केला; पत्नी व मुलगा यांना राजाचे पदरी सोपविले. संसारत्यागाबद्दल सेनाजी म्हणू लागले,

     "आवडे प्रपंच सुख वाटे मना। ईश्वर भजना अंतर तो।

     माय बाप बंधू भगिनी जाया। मुले मुली माया सुख नाही।

     वेळ येता व्याधी छळी, अंत होय। वाटेकरी न होय दूर राहे॥

     सेना म्हणे प्रपंच भ्रमाचा भोपळा। आत कडू पोकळा, वरी चमके॥"

हा अभंग संत सेना महाराजांचा आहे आणि प्रपंच, माया, ईश्वरभक्ती या विषयांवर आधारित आहे. संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायाचे थोर संत असून त्यांनी आपल्या अभंगांमधून भक्तीमार्ग व वैराग्य याचे अत्यंत मार्मिक आणि अनुभवाधिष्ठित विवेचन केले आहे.

अभंगाचा संपूर्ण मजकूर:

आवडे प्रपंच सुख वाटे मना। ईश्वर भजना अंतर तो॥

माय बाप बंधू भगिनी जाया। मुले मुली माया सुख नाही॥

वेळ येता व्याधी छळी, अंत होय। वाटेकरी न होय दूर राहे॥

सेना म्हणे प्रपंच भ्रमाचा भोपळा। आत कडू पोकळा, वरी चमके॥

🔶 सखोल भावार्थ व विवेचन:

१) "आवडे प्रपंच सुख वाटे मना। ईश्वर भजना अंतर तो॥"
🔹 शाब्दिक अर्थ:
माझ्या मनाला संसार प्रिय वाटतो, त्यात सुख आहे असे वाटते. पण खरे सुख हे ईश्वरभजनात आहे, ते मनाला उमगत नाही.

🔹 भावार्थ:
मनुष्याला प्रारंभी संसाराचे आकर्षण वाटते. त्याला वाटते की, संसारात (प्रपंचात) सुख आहे—कुटुंब, संपत्ती, मान, प्रतिष्ठा यात. पण हे सर्व क्षणभंगुर आहे. खरे सुख, शाश्वत समाधान हे ईश्वराच्या नामस्मरणात आणि भक्तीत आहे.

🔹 उदाहरण:
जसे एखादे मूल खेळण्यात रंगून जातं पण त्याला खरे उपयोगी काय ते समजत नाही, तसेच अज्ञानी जीव संसाराच्या भ्रामक सुखात रमतो.

२) "माय बाप बंधू भगिनी जाया। मुले मुली माया सुख नाही॥"
🔹 शाब्दिक अर्थ:
आई-वडील, भाऊ-बहीण, पत्नी, मुले—ही सर्व माया आहे. यात खरे सुख नाही.

🔹 भावार्थ:
आपल्याला वाटते की आपल्या नातेसंबंधांमध्ये खरे सुख आहे. पण हे नाते मायेचे बंध आहेत—मनुष्य जन्माला माया जखडते. या नात्यांची सच्ची साथ शेवटपर्यंत राहत नाही. मृत्यूनंतर कोण कुणाचा?

🔹 उदाहरण:
मृत्यूच्या वेळेस कोणीही सोबत येत नाही. ज्याला आपण आपले म्हणतो, ते आपल्याला अंतिम क्षणी साथ देऊ शकत नाहीत.

३) "वेळ येता व्याधी छळी, अंत होय। वाटेकरी न होय दूर राहे॥"
🔹 शाब्दिक अर्थ:
वेळ आली की रोग त्रास देतो, शेवटी मृत्यू येतो. कुणीही सोबत येत नाही, सगळे दूर राहतात.

🔹 भावार्थ:
मरणाच्या क्षणी माणूस एकटाच असतो. शरीराचे आजार, वेदना, मृत्यू—हे एकटेच भोगावे लागते. तेव्हा जे आपण आपले समजत होतो, ते फक्त नामधारी असतात. सोबत येते ती फक्त ईश्वरभक्ती.

🔹 उदाहरण:
कितीही संपत्ती असली तरी मृत्यू टळत नाही. डॉक्टर्स, नातेवाईक, औषधे कुठेच उपयोगी पडत नाहीत.

४) "सेना म्हणे प्रपंच भ्रमाचा भोपळा। आत कडू पोकळा, वरी चमके॥"
🔹 शाब्दिक अर्थ:
सेना म्हणतो, प्रपंच म्हणजे भ्रमाचा भोपळा आहे—तो वरून चमकतो पण आतून पोकळ आणि कडवट आहे.

🔹 भावार्थ:
प्रपंच वरून आकर्षक, चकचकीत, सुखद वाटतो. पण त्यामध्ये शाश्वत काही नाही. तो भ्रमाचा फुगा आहे. त्यामुळे आत्म्याला खरे सुख, शांती, मोक्ष यातून मिळत नाही. संत म्हणतात, याचा त्याग करून ईश्वरभक्तीकडे वळा.

🔹 उदाहरण:
भोपळा किंवा काचेचा चमकदार गोळा बघून आपल्याला वाटते काही मौल्यवान आहे, पण तो फोडला की कडवट किंवा रिकामाच असतो. तसाच हा संसार.

🔶 आरंभ, समारोप आणि निष्कर्ष:
🔹 आरंभ:
संत सेना महाराज आपल्याला सांगतात की, संसाराचे आकर्षण हे प्रारंभी प्रत्येक जीवाला मोहात पाडते. मनाला वाटते की त्यात खरे सुख आहे.

🔹 समारोप:
परंतु या प्रपंचाचे स्वरूप हे मृगजळासारखे आहे. माया, नातीगोती, शरीर—हे सर्व क्षणभंगुर आहेत. मृत्यूच्या वेळेस कुणीही सोबत राहत नाही.

🔹 निष्कर्ष:
संत सेना महाराजांचा स्पष्ट संदेश आहे की—खरे शाश्वत सुख हवे असेल, तर प्रपंचाचा मोह सोडून ईश्वरभक्तीकडे वळा. ईश्वरभक्तीच एकमेव साथ देते.

✅ नैतिकता व उपदेश:
प्रपंचात रमू नका, पण त्याचे अंध भक्तही होऊ नका.

नातेसंबंधांमध्ये प्रेम ठेवा, पण आसक्ती नको.

मृत्यू अटळ आहे, त्यासाठी एकमेव साथ देणारी गोष्ट म्हणजे नामस्मरण.

ईश्वरभक्ती हेच खरे सुख.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-25.06.2025-बुधवार.
===========================================