🛑 २६ जून १९७५ – भारतातील आपत्कालाचा सुरुवात-

[Atul Kaviraje]

INDIRA GANDHI DECLARES STATE OF EMERGENCY (1975)-

इंदिरा गांधी यांनी आपत्काल घोषित केला (१९७५)-

On June 26, 1975, Prime Minister Indira Gandhi declared a state of emergency in India, suspending civil liberties and centralizing power in the executive. This period lasted until March 21, 1977, and is considered a controversial chapter in Indian history.

खाली २६ जून १९७५ रोजी इंदिरा गांधी यांनी भारतात जाहीर केलेल्या आपत्काळावर (Emergency) आधारित एक संपूर्ण, विस्तृत व विवेचनपर मराठी निबंध / लेख दिला आहे. यात मराठी उदाहरणे, ऐतिहासिक संदर्भ, चित्रमय प्रतीके 🛑📜🗳�🕊�, मुख्य मुद्दे, विश्लेषण, निष्कर्ष व समारोप यांचा समावेश आहे.

🛑 २६ जून १९७५ – भारतातील आपत्कालाचा सुरुवात
(The Emergency Declared by Indira Gandhi – 1975)

📅 दिनांक: २६ जून १९७५
👤 नेतृत्व: पंतप्रधान इंदिरा गांधी
📍 घटना: भारतात संविधानाच्या अनुच्छेद ३५२ अंतर्गत राष्ट्रीय आपत्काल लागू
🕰� कालावधी: २६ जून १९७५ ते २१ मार्च १९७७

🔰 १. प्रस्तावना (Parichay)
भारतीय लोकशाहीच्या इतिहासातील सर्वात वादग्रस्त आणि निर्णायक क्षणांपैकी एक म्हणजे २६ जून १९७५ रोजी जाहीर झालेला आपत्काल (Emergency).
तो काळ संविधान, नागरिक हक्क, आणि पत्रकारितेच्या गळचटण्याचा काळ ठरला.

"जेव्हा अधिकार थोपवले जातात, तेव्हा लोकशाहीचा श्वास अडतो." 🗳�🛑

📜 २. पार्श्वभूमी व कारणं (Sandarbh)

घटक   माहिती
🧑�⚖️ अलाहाबाद उच्च न्यायालयाचा निकाल   १२ जून १९७५ – इंदिरा गांधी यांची निवडणूक अवैध ठरवली
📢 जेपी आंदोलन   जयप्रकाश नारायण यांच्या नेतृत्वाखाली भ्रष्टाचारविरोधी लढा
📉 राजकीय अस्थिरता   देशात वाढती बिघडती कायदा व्यवस्था व सरकारविरोधी लाट
👤 राष्ट्रपतींची घोषणा   राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांनी संविधानाच्या अनुच्छेद ३५२ खाली आपत्काल घोषित केला

🔍 ३. आपत्कालाचे महत्त्वाचे वैशिष्ट्ये (Mukhya Mudde)
📛 १. नागरी स्वातंत्र्य रद्द
पत्रकारस्वातंत्र्य संपुष्टात

राजकीय विरोधकांची अटक (जसे जयप्रकाश नारायण, अटलबिहारी वाजपेयी, मोरारजी देसाई)

🛑 २. संविधानात दुरुस्त्या
४२ वी घटनादुरुस्ती – शासन अधिक केंद्रीकृत

न्यायालयांचे अधिकारही मर्यादित

🏗� ३. काही सकारात्मक कृती
'संपूर्ण क्रांती'ला उत्तर देताना सरकारने जनसंख्या नियंत्रण, अनुशासन, स्वच्छता यावर भर दिला

🧠 ४. या घटनेचे परिणाम (Vishleshan)
सकारात्मक   नकारात्मक
काही सामाजिक सुधारणा   अभिव्यक्ती स्वातंत्र्य नष्ट
कायदा व सुव्यवस्थेवर नियंत्रण   विरोधकांची निर्दयपणे धरपकड
पायाभूत सुविधा सुधारणा   संसदीय लोकशाहीवर गदा

📉 अनेक राज्यघटनात्मक मूल्यांची पायमल्ली

📚 ५. उदाहरणे व संदर्भ (Udaaharan)
संजय गांधी यांचा वाढता हस्तक्षेप

जागतिक माध्यमांचा विरोध – New York Times व BBC कडून तीव्र टीका

१९७७ ची निवडणूक – काँग्रेसचा पराभव, जनता पक्षाचे उदय

🖼� ६. चित्रे, प्रतीके, आणि भाव (Emojis and Symbols)

प्रतीक   अर्थ
🛑   आपत्काल, थांबलेली लोकशाही
📜   संविधानाचा गळा घोटला गेला
🗳�   निवडणूक, मताधिकाराचे हनन
🕊�   अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याची उध्वस्त स्थिती
⛓️   विरोधकांवर बंदी व कारावास

🧾 ७. निष्कर्ष (Nishkarsh)
आपत्काळाच्या या काळाने भारतीय लोकशाहीची सहनशक्ती आणि टिकाऊपणा स्पष्ट केला.
त्या काळात लोकशाहीचे मूल्यं धोक्यात आली असली, तरी १९७७ मध्ये लोकांनी मतदानाच्या माध्यमातून आपली ताकद दाखवून दिली.

"लोकशाहीला क्षणभंगुर बनवण्याचा प्रयत्न झाला, पण लोकांनी तिला पुन्हा जागं केलं." 🇮🇳

🙏 ८. समारोप (Samaropa)
२६ जून १९७५ चा दिवस म्हणजे लोकशाहीच्या इतिहासातील अंधारलेला अध्याय,
पण तोच दिवस आपल्याला हे शिकवतो की –
✅ लोकशाही कायम टिकवायची असेल तर नागरिक सजग राहायला हवेत.

🗳�🕊�⛓️

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-26.06.2025-गुरुवार.
===========================================