संत सेना महाराज-जाता पंढरीसी सुख वाटे जीवा-1

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

          संत सेना महाराज-

पंढरपूर क्षेत्र सेनाजींना इतके आवडले की, त्यांना विठ्ठलाजवळच कायम वास्तव्य करावे, असे वाटले. पंढरीबद्दल भक्तिभाव व्यक्त करताना सेनाजी म्हणतात,

     "जाता पंढरीसी सुख वाटे जीवा।

     आनंदे केशव भेटताची॥१॥..."

     ऐसा विटेवरी उभा कटेवरी करा।

     ऐसा पाहता निर्धार नाही कोठे॥ २ ॥"

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ: "जाता पंढरीसी सुख वाटे जीवा"
संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक महत्त्वाचे संत कवी होते. त्यांच्या अभंगांमधून विठ्ठलभक्तीचा सहज आणि प्रांजळ अविष्कार दिसून येतो. प्रस्तुत अभंग हा त्यांच्या विठ्ठलभक्तीचे आणि पंढरीच्या ओढीचे एक सुंदर उदाहरण आहे. या अभंगाचा सखोल भावार्थ, प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि त्याचे विस्तृत विवेचन खालीलप्रमाणे:

अभंग:
"जाता पंढरीसी सुख वाटे जीवा।
आनंदे केशव भेटताची॥१॥"

"ऐसा विटेवरी उभा कटेवरी करा।
ऐसा पाहता निर्धार नाही कोठे॥२॥"

आरंभ (प्रस्तावना):
संत सेना महाराज हे पेशाने न्हावी असले तरी, त्यांची भक्ती आणि आध्यात्मिक उंची अलौकिक होती. त्यांना संत नामदेव महाराजांचे समकालीन मानले जाते. त्यांचे अभंग हे भक्तीचा सहज सोपा मार्ग दाखवतात आणि जनसामान्यांना ईश्वराशी जोडून घेतात. प्रस्तुत अभंग हा त्यांच्या पंढरीच्या आणि विठ्ठलाच्या भेटीच्या तीव्र ओढीचे वर्णन करतो. यात केवळ पंढरीला जाण्याचा आनंद नाही, तर विठ्ठलाच्या दर्शनाने मिळणाऱ्या परमोच्च सुखाचेही वर्णन आहे.

कडवे पहिले:
"जाता पंढरीसी सुख वाटे जीवा।
आनंदे केशव भेटताची॥१॥"

अर्थ:
पंढरपूरला जाण्यासाठी निघालो की माझ्या जिवाला, मनाला खूप सुख वाटते. कारण तिथे पोहोचल्यावर आनंदाने केशवाचे (विठ्ठलाचे) दर्शन घडेल आणि त्याची भेट होईल.

विस्तृत विवेचन:
या पहिल्याच चरणातून संत सेना महाराजांनी पंढरीच्या वारीचे महत्त्व आणि त्यातून मिळणाऱ्या आनंदाची पराकाष्ठा व्यक्त केली आहे.

"जाता पंढरीसी सुख वाटे जीवा": पंढरपूरकडे मार्गस्थ होताच भक्ताच्या मनाला एक विलक्षण आनंद आणि शांती लाभते. ही केवळ शारीरिक यात्रा नसून, आत्मिक समाधान देणारी एक अनुभूती आहे. पंढरी हे वारकरी संप्रदायाचे केंद्र असल्याने, तेथे जाण्याची कल्पनाच भक्ताला ऊर्जा आणि उत्साह देते. अनेक वर्षांपासून चालत आलेली वारीची परंपरा, त्यात सामील होणारे लाखो वारकरी, भजनांचा गजर, टाळांचा कडकडाट हे सर्व वातावरणच भक्ताला आनंदाच्या परमोच्च शिखरावर पोहोचवते. जगातल्या इतर सर्व सुख-दुःखांना विसरून केवळ विठ्ठल भेटीची ओढ मनात दाटून येते.

"आनंदे केशव भेटताची": या पंक्तीतून संत सेना महाराजांनी आपल्या भक्तीचे सार सांगितले आहे. पंढरीला जाण्याचे खरे कारण म्हणजे तिथे केशवाचे म्हणजेच विठ्ठलाचे दर्शन होणार आहे. विठ्ठल भेटीची कल्पनाच इतकी आनंददायक आहे की, त्या आनंदापुढे इतर सर्व गोष्टी गौण वाटतात. 'केशव भेटताची' या शब्दांतून भेटीची आतुरता आणि ती भेट झाल्यावर मिळणाऱ्या परमानंदाची अनुभूती स्पष्ट होते. ही केवळ शारीरिक भेट नसून, आध्यात्मिक मिलन आहे, जिथे भक्त आणि देव एकरूप होतात. जणू काही बालकाला आईला भेटल्यावर जो आनंद होतो, तसाच आनंद भक्ताला विठ्ठलाला भेटल्यावर होतो. हा आनंद केवळ भेटीपुरता मर्यादित नसून, तो भक्ताच्या संपूर्ण अस्तित्वाला व्यापून टाकतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.06.2025-शुक्रवार.
===========================================