संत सेना महाराज-जाता पंढरीसी सुख वाटे जीवा-2

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

          संत सेना महाराज-

कडवे दुसरे:
"ऐसा विटेवरी उभा कटेवरी करा।
ऐसा पाहता निर्धार नाही कोठे॥ २ ॥"

अर्थ:
अशाप्रकारे विटेवर उभे असलेल्या आणि कमरेवर हात ठेवलेल्या विठ्ठलासारखे (निर्धाराने उभे असलेले) रूप मला कुठेही पाहायला मिळत नाही. त्याचे हे रूप अद्वितीय आहे.

विस्तृत विवेचन:
या दुसऱ्या कडव्यात संत सेना महाराजांनी विठ्ठलाच्या मूर्तीचे, त्याच्या विशिष्ट रूपाचे वर्णन केले आहे आणि ते रूप किती अद्वितीय आहे हे सांगितले आहे.

"ऐसा विटेवरी उभा कटेवरी करा": ही पंक्ती थेट पंढरपूरच्या विठ्ठलाच्या मूर्तीचे वर्णन करते. विठ्ठल हा विटेवर उभा आहे आणि त्याचे हात कमरेवर (कटेवरी) आहेत. हे विठ्ठलाचे सर्वात परिचित आणि भक्तांना प्रिय असलेले रूप आहे. या मूर्तीमध्ये एक प्रकारची स्थिरता, शांती आणि अनासक्ती दिसून येते. कमरेवर हात ठेवून उभे राहणे हे एकप्रकारे निर्धाराचे, तटस्थतेचे आणि निरिच्छतेचे प्रतीक आहे. विठ्ठल हा जगाच्या मोहमायेत अडकलेल्या जीवांपासून अलिप्त राहूनही त्यांना आशीर्वाद देण्यासाठी उभा आहे, हे यातून सूचित होते. त्याचे हे रूप भक्तांना दिलासा आणि आत्मविश्वास देते.

"ऐसा पाहता निर्धार नाही कोठे": संत सेना महाराजांनी विठ्ठलाच्या या रूपाची अद्वितीयता या पंक्तीतून स्पष्ट केली आहे. 'ऐसा' म्हणजे अशा प्रकारचा, आणि 'निर्धार' म्हणजे ठामपणा किंवा निश्चयी वृत्ती. ते म्हणतात की, अशाप्रकारे विटेवर ठामपणे, निश्चयाने उभे असलेले, शांत आणि स्थिर असे रूप मला जगात कोठेही पाहायला मिळाले नाही. याचा अर्थ असा की, विठ्ठलाचे हे रूप केवळ एक मूर्ती नसून, ते अढळ भक्तीचे, अविचल निष्ठेचे आणि परमशांतीचे प्रतीक आहे. जगातील इतर कोणत्याही देवतेच्या मूर्तीत किंवा कोणत्याही मानवी रूपात त्यांना अशी स्थिरता, असा निश्चय आणि असे अनुपमेय सौंदर्य दिसले नाही. हे विठ्ठलाचे रूप सर्वव्यापी असूनही, विशिष्ट स्वरूपात ते पंढरीतच अनुभवता येते, असा त्यांचा भाव आहे. हे रूप भक्ताला जीवनातील संकटांना सामोरे जाण्यासाठी धैर्य आणि निर्धार देते.

समारोप:
संत सेना महाराजांचा हा अभंग पंढरीच्या वारीचे आणि विठ्ठल दर्शनाचे महत्त्व अधोरेखित करतो. या अभंगातून केवळ वैयक्तिक भक्ती व्यक्त होत नाही, तर वारकरी संप्रदायाच्या मूळ तत्त्वांचेही दर्शन घडते. पंढरी ही केवळ एक जागा नसून, ती एक अध्यात्मिक अनुभूती आहे, जिथे भक्ताला परमानंदाची प्राप्ती होते. विठ्ठलाचे विटेवरील स्थिर आणि कटेवरी हात असलेले रूप हे भक्तासाठी आश्रयस्थान आणि प्रेरणास्थान आहे.

निष्कर्ष आणि उदाहरणे:
या अभंगातून संत सेना महाराजांनी भक्तीची सहजता आणि विठ्ठलाप्रती असलेली त्यांची निष्ठा प्रभावीपणे मांडली आहे.

उदाहरण १ (पहिल्या कडव्यासाठी): जसे एखादे लहान बाळ आपल्या आईला भेटायला गेल्यावर त्याला होणारा आनंद अवर्णनीय असतो, त्याहूनही अधिक आनंद भक्ताला पंढरीला जाताना आणि विठ्ठलाला भेटल्यावर होतो. हा आनंद केवळ मानसिक नसून, आत्म्याला मिळणारे परमोच्च सुख आहे, कारण तिथे साक्षात परब्रह्माची भेट होते. वारीमध्ये सहभागी झाल्यावर, 'ज्ञानोबा माऊली तुकाराम' या गजरात चालताना प्रत्येक वारकऱ्याला असाच अवर्णनीय आनंद आणि ऊर्जा मिळते, कारण त्यांच्या डोळ्यासमोर केवळ विठ्ठलाचे दर्शन आणि त्याची भेट असते.

उदाहरण २ (दुसऱ्या कडव्यासाठी): विठ्ठलाचे विटेवरील उभे आणि कटेवरील हात असलेले रूप हे स्थिरता आणि निर्धाराचे प्रतीक आहे. जसा एखादा कुशल सारथी रथावर ठामपणे उभा राहून घोड्यांवर नियंत्रण ठेवतो, त्याप्रमाणे विठ्ठलही या संसाराच्या रथाचे नियंत्रण स्वतःकडे घेऊन भक्तांना आधार देतो. त्याचे हे रूप असे दर्शवते की, कितीही संकटे आली तरी तो आपल्या भक्तांसाठी ठामपणे उभा आहे आणि कधीही त्यांना सोडून जात नाही. हे रूप भक्ताला जीवनात येणाऱ्या चढ-उतारांमध्येही विचलित न होता, स्थिर राहण्याची प्रेरणा देते.

थोडक्यात, संत सेना महाराजांचा हा अभंग पंढरीच्या वारीचा आनंद, विठ्ठल भेटीची आस आणि विठ्ठलाच्या अद्वितीय रूपाचे महात्म्य सोप्या आणि प्रभावी शब्दांत व्यक्त करतो, जे आजही लाखो वारकऱ्यांच्या हृदयात अधिष्ठित आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-27.06.2025-शुक्रवार.
===========================================