संत सेना महाराज-संताचे पाय मस्तकी। सरतो झालो तिही लोकी-1

Started by Atul Kaviraje, June 29, 2025, 09:58:07 AM

Previous topic - Next topic

Atul Kaviraje

                          "संत चरित्र"
                         ------------

          संत सेना महाराज-

सेनाजीच्या हृदयावर पंढरीने खूप मोठी मोहिनी टाकली, कारण सेनाजींनी घर संसार, प्रपंच यांचा पूर्ण त्याग केला होता; पंढरीत श्रीज्ञानदेव-नामदेवांचे वास्तव्य होते. आषाढी कार्तिकी वारीस सर्व संत परिवार विठ्ठल दर्शनासाठी येत असत. संतांचा सहवास सेनाजींसाठी खूप मोठी मिळकत होती. गोरा कुंभार, सांवताजी, नरहरी सोनार, परिसा भागवत, जनाबाई, नामदेव समकालीन सर्व संत 'रामकृष्णहरी'चा जयघोष करून परस्परांच्या चरणी माथा टेकवित असत. कीर्तनाच्या रंगात नाचत असत. सारे पवित्र दृश्य मोठे आल्हाददायक होते. सामाजिक समतेचा एक सुंदर आविष्कार विठुच्या सहवासात जाणवत होता. सर्वच संतांचा सेनाजींशी परिचय झाला होता. संतसंग हा इतका आनंददायी होता.

     "संताचे पाय मस्तकी। सरतो झालो तिही लोकी ॥ १ ॥

     लोळेन चरणावरी। इच्छा फिटेल तोवरी ॥ २॥

     नाही सेवा केली। मूर्ति डोळा म्या पाहिली ॥ ३॥

     कृतकृत्य सेना न्हावी। ठेवी पायावरी डोई॥ ४ ॥"

येथे संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ, प्रत्येक कडव्याचा अर्थ, मराठी विस्तृत विवेचन, आणि समारोप व निष्कर्षासहित स्पष्टीकरण दिले आहे:

संत सेना महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ: 'संताचे पाय मस्तकी'
हा अभंग संत सेना महाराजांनी लिहिला असून, तो संतांच्या महतीचे आणि त्यांच्या चरणांच्या स्पर्शाने मिळणाऱ्या परम शांतीचे वर्णन करतो. या अभंगातून संत सेना महाराज स्वतःची विनम्रता, संतांविषयीची निस्सीम भक्ती आणि त्यांच्या कृपेने प्राप्त होणारी आत्मिक अनुभूती व्यक्त करतात.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन:

१. "संताचे पाय मस्तकी। सरतो झालो तिही लोकी ॥ १ ॥"
अर्थ: संत सेना महाराज म्हणतात की संतांचे चरण मस्तकावर घेतल्याने (त्यांच्या कृपेने) मी तिन्ही लोकांमध्ये (स्वर्ग, पृथ्वी, पाताळ) संचार करण्यास (किंवा सर्वत्र मुक्तपणे वावरण्यास) समर्थ झालो आहे.

विस्तृत विवेचन: हे कडवे संतांच्या कृपेचे सामर्थ्य दर्शवते. 'पाय मस्तकी' याचा अर्थ केवळ शारीरिक स्पर्श नव्हे, तर संतांच्या विचारांना, त्यांच्या उपदेशांना आणि त्यांच्या आशीर्वादाला पूर्णपणे स्वीकारणे होय. जेव्हा एखादा भक्त संतांना पूर्णपणे शरण जातो, तेव्हा त्याला केवळ या जन्मातच नव्हे, तर सर्वत्र अलौकिक शक्ती आणि शांती प्राप्त होते. 'सरतो झालो तिही लोकी' याचा अर्थ केवळ भौतिक संचार नसून, आत्मिक उन्नती आणि सर्व बंधनांतून मुक्ती मिळणे असा आहे. संतांच्या कृपेने साधकाला कोणत्याही अडचणी येत नाहीत आणि त्याचे जीवन सफल होते.

उदाहरण: ज्याप्रमाणे एखादा गुरु आपल्या शिष्याला ज्ञान आणि शक्ती प्रदान करतो, ज्यामुळे शिष्य कोणत्याही क्षेत्रात यश मिळवतो, त्याचप्रमाणे संतांच्या कृपेने भक्ताला सर्वत्र विजय प्राप्त होतो.

२. "लोळेन चरणावरी। इच्छा फिटेल तोवरी ॥ २॥"
अर्थ: जोपर्यंत माझी इच्छा पूर्ण होत नाही, तोपर्यंत मी त्यांच्या (संतांच्या) चरणांवर लोळत राहीन.

विस्तृत विवेचन: हे कडवे संतांच्या चरणांशी एकरूप होण्याची तीव्र इच्छा आणि त्यांच्या कृपेची आस दर्शवते. 'लोळेन चरणावरी' म्हणजे पूर्णपणे शरण जाणे, नम्रता स्वीकारणे आणि संतांच्या सान्निध्यात कायम राहण्याची इच्छा बाळगणे. 'इच्छा फिटेल तोवरी' याचा अर्थ केवळ लौकिक इच्छा पूर्ण होणे असा नाही, तर जन्म-मृत्यूच्या चक्रातून मुक्ती मिळवणे आणि परमेश्वराच्या दर्शनाची किंवा अनुभूतीची अंतिम इच्छा पूर्ण होईपर्यंत संतांचा संग न सोडणे असा आहे. संतांचा सहवास हेच भक्तासाठी अंतिम ध्येय असते.

उदाहरण: लहान मूल आपल्या आई-वडिलांच्या कुशीत सुरक्षित आणि आनंदी असते, त्याचप्रमाणे भक्त संतांच्या चरणांशी लोळताना परम शांती आणि आनंद अनुभवतो. ही आसक्ती लौकिक नसून, पारमार्थिक उन्नतीसाठीची असते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-28.06.2025-शनिवार.
===========================================