संत सेना महाराज-संताचे पाय मस्तकी। सरतो झालो तिही लोकी-2

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

          संत सेना महाराज-

३. "नाही सेवा केली। मूर्ति डोळा म्या पाहिली ॥ ३॥"
अर्थ: मी संतांची प्रत्यक्ष सेवा केली नाही, पण तरीही मी त्यांच्या मूर्तीचे (स्वरूपाचे) डोळे भरून दर्शन घेतले.

विस्तृत विवेचन: या कडव्यात संत सेना महाराज आपली विनम्रता आणि संतांच्या दर्शनाचे महत्त्व अधोरेखित करतात. ते म्हणतात की त्यांनी संतांची शारीरिक सेवा केली नसली तरी, केवळ त्यांच्या दर्शनानेच त्यांना कृतार्थता लाभली. येथे 'मूर्ति' या शब्दाचा अर्थ केवळ प्रतिमा नसून, साक्षात संत स्वरूप असा आहे. संतांचे केवळ दर्शनही साधकाला पावन करते आणि त्याचे मन शुद्ध करते, कारण त्यांच्यामध्ये ईश्वरी अंश असतो. संतांचे अस्तित्वच एक प्रेरणा असते आणि त्यांचे दर्शन अनेक जन्मांची पुण्याई असते.

उदाहरण: मंदिरात देवाची मूर्ती पाहिल्याने जसे मन शांत होते आणि भक्ती जागृत होते, त्याचप्रमाणे संतांचे दर्शन मनाला शांती आणि समाधान देते, जरी त्यांची प्रत्यक्ष सेवा घडली नसली तरी.

४. "कृतकृत्य सेना न्हावी। ठेवी पायावरी डोई॥ ४ ॥"
अर्थ: संत सेना न्हावी (स्वयं) म्हणतात की मी कृतकृत्य झालो आहे (माझे जीवन सफल झाले आहे), कारण मी संतांच्या पायांवर मस्तक ठेवले आहे.

विस्तृत विवेचन: हे कडवे अभंगाचा समारोप करते आणि संत सेना महाराजांच्या अंतिम अनुभूतीचे वर्णन करते. 'कृतकृत्य' म्हणजे आपले जीवन सार्थक झाले आहे असे वाटणे. संतांच्या चरणांवर मस्तक ठेवणे म्हणजे पूर्ण शरणागती पत्करणे, त्यांची कृपा स्वीकारणे आणि त्यांच्या आशीर्वादाने सर्व संकटांवर मात करणे. संत सेना महाराज, जे स्वतःला 'न्हावी' (केशकर्तन करणारा) असे नम्रपणे संबोधतात, ते हे स्पष्ट करतात की त्यांची सामाजिक स्थिती काहीही असली तरी, संतांच्या कृपेने त्यांना आत्मिक उन्नती प्राप्त झाली आहे आणि त्यांचे जीवन धन्य झाले आहे. संतांच्या पायांवर मस्तक ठेवल्याने त्यांना परम समाधान आणि मुक्तीचा अनुभव आला आहे.

उदाहरण: एखाद्या भक्ताला अनेक वर्षांच्या तपश्चर्येनंतर देवाचे दर्शन होते आणि तो कृतकृत्य होतो, त्याचप्रमाणे संतांच्या कृपेने संत सेना महाराजांना परम समाधान लाभले.

समारोप:
संत सेना महाराजांचा हा अभंग संतांच्या असीम सामर्थ्याचे आणि त्यांच्या कृपेने भक्ताला प्राप्त होणाऱ्या परम शांतीचे सुंदर वर्णन आहे. या अभंगातून संत सेना महाराज यांनी संतांविषयीची त्यांची अनन्यसाधारण भक्ती, विनम्रता आणि त्यांच्या कृपेने मिळणाऱ्या आत्मिक उन्नतीची जाणीव करून दिली आहे. त्यांनी हे स्पष्ट केले आहे की संतांचे केवळ दर्शन आणि त्यांच्या चरणांशी शरणागती पत्करणे हेच जीवनातील अंतिम ध्येय आणि परम सुख आहे.

निष्कर्ष:
या अभंगातून संत सेना महाराज असा संदेश देतात की, लौकिक जीवनातील यश आणि भौतिक संपत्ती क्षणभंगुर आहेत, परंतु संतांचा सहवास आणि त्यांची कृपा हीच खरी संपत्ती आहे. संतांच्या आशीर्वादाने व्यक्ती केवळ या जगातच नव्हे, तर सर्व लोकांमध्ये सन्मान आणि शांती मिळवतो. हा अभंग आपल्याला नम्रता, भक्ती आणि शरणागतीचे महत्त्व शिकवतो, जे आत्मिक उन्नतीसाठी आवश्यक आहे. संतांच्या पावलांवर चालल्यास आणि त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली जीवन जगल्यास आपले जीवन निश्चितच कृतकृत्य होते, हा या अभंगाचा सार आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-28.06.2025-शनिवार.
===========================================