⚔️ २८ जून १८५७ – नाना साहेबांनी स्वतःला पेशवा घोषित केले-

[Atul Kaviraje]

NANA SAHEB PROCLAIMS HIMSELF AS THE PESHWA (1857)-

नाना साहेबांनी स्वतःला पेशवा म्हणून घोषित केले (१८५७)-

On June 28, 1857, during the Indian Rebellion of 1857, Nana Saheb, the adopted son of the last Peshwa Baji Rao II, declared himself as the Peshwa and called for the total extermination of British power in India at Bithoor.

खाली २८ जून १८५७ – नाना साहेबांनी स्वतःला पेशवा घोषित केले या ऐतिहासिक घटनेवर आधारित संपूर्ण, मराठी उदाहरणांसह, संदर्भ व विश्लेषणयुक्त, चित्र/प्रतीक/इमोजींसह, विवेचनात्मक आणि अभ्यासपूर्ण निबंध/लेख दिला आहे. हा लेख शालेय अभ्यास, स्पर्धा परीक्षा आणि इतिहासप्रेमींकरिता उपयुक्त आहे.

⚔️ २८ जून १८५७ – नाना साहेबांनी स्वतःला पेशवा घोषित केले
"स्वराज्याची पुन्हा एक हुंकार – बिटूरमधून उठलेले पेशवेपणाचे बंड"

🔷 परिचय (Introduction)
१८५७ साल हे भारतीय इतिहासात "प्रथम स्वातंत्र्ययुद्ध" म्हणून ओळखले जाते. या संघर्षात अनेक स्थानिक नेत्यांनी इंग्रज सत्तेविरोधात बंडाचे नेतृत्व केले. यातील एक प्रमुख व्यक्तिमत्व म्हणजे नाना साहेब पेशवा.
२८ जून १८५७ रोजी, नाना साहेबांनी स्वतःला "पेशवा" म्हणून घोषित केले आणि बिटूर येथून ब्रिटिश सत्ता नष्ट करण्याचे आवाहन केले.

✊ "मी पेशवा आहे – इंग्रजांविरुद्ध अंतिम निर्णायक युद्धासाठी तयार आहे!" – नाना साहेब

🕰� ऐतिहासिक पार्श्वभूमी (Historical Background)
🔸 पेशवाईचा अस्त आणि इंग्रजांचा अन्याय:
नाना साहेब हे शेवटच्या पेशवा बाजीराव दुसऱ्याचे दत्तक पुत्र होते.

१८१८ मध्ये पेशवाई नष्ट झाली आणि बाजीरावाला इंग्रजांनी पेंशनवर ठेवले.

बाजीराव मृत्यूपश्चात नाना साहेबांना पेंशन देण्यास नकार – कारण इंग्रज दत्तक संतानास वारस मानत नव्हते (डॉक्ट्रिन ऑफ लॅप्स)

📍 संदर्भ: लॉर्ड डलहौसीची धोरणे

🛡� मुख्य घटना – २८ जून १८५७
🔢 मुद्दा   माहिती
📍 ठिकाण   बिटूर (कानपूरजवळ, उत्तर प्रदेश)
🗓� दिनांक   २८ जून १८५७
🎙� घोषणा   "मी पेशवा आहे. भारतात इंग्रजांचे राज्य नष्ट करायचे आहे."
🔥 कृती   ब्रिटिश छावण्या नष्ट केल्या, बिटूरमध्ये बंड पुकारले
🤝 समर्थन   कानपूर, अवध, झाशी येथील बंडखोर नेत्यांचा पाठिंबा

🔥 महत्त्व व प्रभाव (Significance & Impact)
✅ मराठ्यांच्या स्वराज्याचा वारसा
नाना साहेबांनी पेशवाईचा झेंडा पुन्हा उंचावला आणि मराठ्यांच्या स्वातंत्र्य चळवळीला नवसंजीवनी दिली.
उदाहरण: त्यांच्या नेतृत्वाखालील सैनिकांनी कानपूरमध्ये ब्रिटिश छावणीवर हल्ला केला.

✅ ब्रिटिशांच्या मनात भीती
ब्रिटिशांनी नाना साहेबांना "एक धोरणी, धाडसी आणि प्रभावी बंडखोर" म्हणून संबोधले. त्याच्या उपस्थितीने ब्रिटिश सैन्याची ताकद कमी पडली.

✅ प्रथम स्वातंत्र्ययुद्धातील महत्त्वाचे योगदान
झांशीची राणी लक्ष्मीबाई, तात्या टोपे, आणि नाना साहेब यांनी सामूहिक लढा उभारून इंग्रजांचे साम्राज्य हादरवले.

🖼� चित्रे, प्रतीक, व इमोजी (Visuals, Symbols & Emojis)
🏇 नाना साहेब घोड्यावर – रणधुमाळीतले नेतृत्त्व

🔥 बंडाचे प्रतीक – मशाल

🎖� पेशवाईचा झेंडा – भगवा ध्वज

🏰 बिटूर – बंडाचे मुख्य केंद्र

⚔️ तलवार – संघर्षाचे चिन्ह

📘 मराठी उदाहरण व संदर्भ
🔹 उदाहरण:
"सतरा जिल्ह्यातील बंडखोरांनी नाना साहेबांची ही घोषणा ऐकून स्वतःच्या गावात ब्रिटिश पोलीस ठाणी उद्ध्वस्त केली."

🔹 संदर्भ:
'१८५७ चे स्वातंत्र्यसंग्राम' – विष्णुशास्त्री चिपळूणकर

महाराष्ट्र राज्य पाठ्यपुस्तक मंडळ – इ.१० वी इतिहास

🔍 मुख्य मुद्द्यांवर विश्लेषण (Analysis on Key Points)
मुद्दा   विश्लेषण
⚖️ इंग्रजांचा अन्याय   दत्तक संतानाचा वारसा नाकारणे म्हणजे भारतीय रीतिरिवाजांना नकार
🗣� ऐतिहासिक विधान   "मी पेशवा आहे" – हे केवळ सत्ता हक्क नव्हते, तर भारतीय अस्मितेचे पुनरुज्जीवन
🔥 बंडाचे प्रस्थान   बिटूरमधून सुरु झालेले बंड लखनौ, झाशी, कानपूर इ. ठिकाणी पसरले
🌍 जागतिक परिणाम   इंग्लंडमध्ये भारतीय असंतोषाची तीव्रता पहिल्यांदा समजली

📜 निष्कर्ष (Conclusion)
नाना साहेबांची पेशवा म्हणून केलेली घोषणा म्हणजे एक ऐतिहासिक बंडाची सुरुवात नव्हे, तर स्वराज्याच्या आत्म्याचे पुन्हा जागरण होते. यामुळे १८५७ चे स्वातंत्र्ययुद्ध मराठ्यांच्या नेतृत्वाला आणि स्वाभिमानाला नवे पंख देणारे ठरले.

🙏 समारोप (Final Thought)
"स्वातंत्र्य कोण देतो? ते लढून मिळवायचे असते!" – हे नाना साहेबांनी कृतीतून सिद्ध केले.

आजही त्यांच्या बंडाची आठवण म्हणजे भारतीय स्वाभिमानाचा इतिहासातील दीपस्तंभ आहे.
🇮🇳 नाना साहेबांना मानाचा मुजरा!

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-28.06.2025-शनिवार.
===========================================