🗞️ २८ जून १९७५ – आपत्काल दरम्यान प्रेस सेंसरशिप लागू-

Started by Atul Kaviraje, June 29, 2025, 10:10:32 AM

Previous topic - Next topic

Atul Kaviraje

PRESS CENSORSHIP IMPOSED DURING EMERGENCY (1975)-

आपत्काल दरम्यान प्रेस सेंसरशिप लागू केली (१९७५)-

On June 28, 1975, in response to anti-government demonstrations, India imposed the toughest press censorship since independence during the Emergency period declared by Prime Minister Indira Gandhi.

खालील लेख २८ जून १९७५ – आपत्काल दरम्यान प्रेस सेंसरशिप लागू या अत्यंत महत्त्वाच्या आणि लोकशाहीसाठी निर्णायक घटनावर आधारित आहे. लेखात मराठी उदाहरणे, संदर्भ, चित्र व प्रतीक, इमोजी, ऐतिहासिक विश्लेषण, विवेचन, निष्कर्ष व समारोप यांचा समावेश आहे.

🗞� २८ जून १९७५ – आपत्काल दरम्यान प्रेस सेंसरशिप लागू
"लोकशाहीचा गळा दाबणारा काळा दिवस"

🔷 परिचय (Introduction)
१९७५ मध्ये भारतात आपत्काल (Emergency) लागू करण्यात आला, जो २१ महिन्यांचा काळा अध्याय ठरला.
याच पार्श्वभूमीवर २८ जून १९७५ रोजी, सरकारने प्रेस सेंसरशिप (म्हणजेच माध्यमांवर सरकारी नियंत्रण) लागू केली.
ही घटना स्वातंत्र्यप्राप्त भारतात अभिव्यक्ती स्वातंत्र्यावर लादलेली सर्वात कठोर मर्यादा होती.

📍 प्रेस: लोकशाहीचा चौथा स्तंभ; पण त्या दिवशी त्याला जाणीवपूर्वक पायाखाली तुडवलं गेलं.

🕰� घटनाक्रमाची पार्श्वभूमी (Historical Context)
बाब   माहिती
📅 तारीख   २५ जून १९७५ – आपत्काल जाहीर
🗓� २८ जून   प्रेस सेंसरशिपचे अधिकृत आदेश
🧑�⚖️ कारण   न्यायालयीन निर्णय, जन आंदोलने, JP चळवळ
👩�💼 पंतप्रधान   इंदिरा गांधी

🧨 संदर्भ घटना:
अलाहाबाद उच्च न्यायालयाचा निर्णय (इंदिरा गांधींच्या निवडणुकीवर आक्षेप)

जयप्रकाश नारायण यांचे 'संपूर्ण क्रांती'चे आंदोलन

राष्ट्रपती फखरुद्दीन अली अहमद यांची सहमतीने आपत्काल लागू

🛑 प्रेस सेंसरशिप म्हणजे काय?
🔒 अर्थ:
प्रेस सेंसरशिप म्हणजे प्रकाशित होण्यापूर्वी सरकारकडून मजकूर तपासून त्यात बदल किंवा बंदी घालण्याचा अधिकार.

📜 काय लागू झाले?
दैनिक वर्तमानपत्रांना सरकारकडून परवानगीशिवाय बातम्या छापता येत नव्हत्या.

सरकारविरोधी बातम्यांना पूर्ण बंदी.

विदेशी पत्रकारांना देशातून हाकलून देणे.

📌 मुख्य मुद्दे (Key Points)
📰 संपूर्ण प्रेस यंत्रणा सरकारच्या नियंत्रणाखाली आली

🛑 The Times of India, Indian Express, The Hindu यांच्यावर सेन्सॉर

🗣� लोकशाही मूल्यांना तडा

✍️ कवी, लेखक, संपादक यांना अटक

📉 लोकशाहीवरील विश्वास डळमळीत झाला

🖼� प्रतीक व इमोजींसह दृश्य मांडणी (Visual Symbols & Emojis)
🗞� बंद वर्तमानपत्र – Press Censorship

🔒 ताल्याखाली बंद केलेला मुद्रण यंत्र

⚖️ लोकशाहीचा न्यायव्यवस्थेसोबत संघर्ष

🕯� अंध:कारमय स्वातंत्र्य – अभिव्यक्तीचे मौन

🚫 ✍️ लेखकांची लेखणी खुंटीवर!

📘 मराठी उदाहरणे व संदर्भ
🔹 उदाहरण:
"लोकसत्ता"ने एका दिवशी आपल्या अग्रलेखात फक्त एक ओळ छापली –
"आजचा अग्रलेख सेंसरशिपमुळे प्रकाशित करता येत नाही."

🔹 संदर्भ ग्रंथ:
आपत्काल – एक सिंहावलोकन – अरुण शौरी

माध्यमे आणि आपत्काल – गोविंद तळवलकर

राज्यशास्त्र – इयत्ता १२ वी, महाराष्ट्र राज्य पाठ्यपुस्तक

🔍 मुख्य मुद्द्यांवर विश्लेषण (Analytical Commentary)
✅ लोकशाहीचा गळा घोटणारी कृती
प्रेस ही लोकशाहीची चौथी सत्ता आहे. प्रेस सेंसरशिपने लोकांचे विचार, मतं, भावना यांना जणू 'शासकीय निलंबन' दिले.

✅ माध्यमांची साखळी मोडली
न्यूजपेपर संपादकांना दररोज गृह मंत्रालयाकडून परवानगी घ्यावी लागे – स्वातंत्र्य हरवले.

✅ भीतीचं वातावरण
संपादक, पत्रकार, लेखक, विचारवंत यांना अटक करण्यात आली – रायते निःशब्द.

✅ जनजागृतीचा अभाव
ग्रामिण भागातील जनतेला आपत्कालाच्या कायद्यांची जाणीवही नव्हती – माहितीची अंधारी.

🧾 परिणाम (Consequences)
सकारात्मक   नकारात्मक
🔹 माहितीचा अधिक शिस्तबद्ध वापर   🔻 अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याचा संकोच
🔹 काही माध्यमांनी भूमिका अधिक स्पष्ट केली   🔻 भीती, गोंधळ व अफवांचा प्रसार
🔹 पत्रकारांनी कडवट वास्तव लिहायला सुरुवात केली   🔻 लोकशाही मूल्यांचा अपमान

🧠 निष्कर्ष (Conclusion)
२८ जून १९७५ हा दिवस भारताच्या लोकशाहीसाठी चिंतन व आत्मपरीक्षणाचा दिवस ठरला.
प्रेस सेंसरशिप ही केवळ कायद्याची घटना नव्हती, ती लोकांच्या स्वातंत्र्यावर घालण्यात आलेली जाणीवपूर्वक बेडी होती.
या घटनेनंतर भारतीय माध्यमांनी आपल्या अधिकारांचे आणि जबाबदारीचे नवे भान घेतले.

🙏 समारोप (Final Thought)
"प्रेसच्या लेखणीतूनच लोकशाही जिवंत राहते. ती जेंव्हा बंद केली जाते, तेंव्हा समाजच आंधळा होतो."

आज, सोशल मीडिया व स्वतंत्र पत्रकारितेच्या युगात, १९७५ च्या सेंसरशिपची आठवण आपल्याला स्वातंत्र्य जपण्यासाठी जागरूक करत राहते.

📅 २८ जून – प्रेस स्वातंत्र्याच्या रक्षणाचा जागृती दिन ठरू शकतो.
🕊� अभिव्यक्तीच्या स्वातंत्र्यासाठी – कायम लढा दिलाच पाहिजे!

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-28.06.2025-शनिवार.
===========================================