संत सेना महाराज-ज्ञानदेव गुरू ज्ञानदेव तारू-2

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

          संत सेना महाराज-

कडवे तिसरे:
"ज्ञानदेव माझे सोयरे धायरे। जिवलग निरधरि ज्ञानदेव॥ ३॥"

अर्थ: ज्ञानेश्वर हेच माझे सर्व आप्तस्वकीय आणि नातेवाईक आहेत. तेच माझे जिवलग मित्र आणि आधारस्तंभ आहेत.

विस्तृत विवेचन:
या कडव्यात संत सेना महाराजांनी ज्ञानेश्वरांना आपले सोयरे-धायरे (आपलेपणाचे नातेवाईक) आणि जिवलग मित्र मानले आहे.

ज्ञानदेव माझे सोयरे धायरे: 'सोयरे-धायरे' म्हणजे नातेवाईक, आप्तेष्ट, ज्यांच्याशी आपले रक्ताचे किंवा जवळचे नाते असते. संत सेना महाराजांना ज्ञानेश्वरांशिवाय अन्य कोणीही आप्तस्वकीय महत्त्वाचे वाटत नाहीत. त्यांचे सर्व नातेसंबंध ज्ञानेश्वरांशीच जोडले आहेत. याचा अर्थ असा की, लौकिक जगातील नातेसंबंध क्षणभंगुर असतात, पण ज्ञानेश्वरांशी असलेले त्यांचे नाते हे शाश्वत आणि अतूट आहे. ते ज्ञानेश्वरांनाच आपले सर्वस्व मानतात.

जिवलग निरधरि ज्ञानदेव: 'जिवलग' म्हणजे अत्यंत प्रिय, जिवाभावाचा. 'निरधरि' म्हणजे आधार. ज्ञानेश्वर हे केवळ त्यांचे नातेवाईकच नाहीत, तर ते त्यांचे सर्वात प्रिय मित्र आणि आधारस्तंभ आहेत. संकटकाळात किंवा अडचणीच्या वेळी जिवलग मित्रच मदतीला येतो आणि आधार देतो. संत सेना महाराजांसाठी ज्ञानेश्वर हेच असे मित्र आहेत जे त्यांना नेहमी योग्य मार्गदर्शन करतील आणि त्यांना कधीही एकटे पडू देणार नाहीत. हे नाते अत्यंत दृढ आणि विश्वासाचे आहे.

उदाहरणार्थ: ज्याप्रमाणे संकटसमयी सर्वजण पाठ फिरवतात, तेव्हा सच्चा मित्रच पाठीशी उभा राहतो, त्याचप्रमाणे संत सेना महाराजांना ज्ञानेश्वर हेच खरे सोबती वाटतात.

कडवे चौथे:
"सेना म्हणे माझा ज्ञानदेव निधान। दाविली निज खूण ज्ञानदेवे ॥ ४॥"

अर्थ: संत सेना महाराज म्हणतात की ज्ञानेश्वर हेच माझे खरे निधान (अनमोल ठेवा) आहेत. ज्ञानेश्वरांनीच मला आत्मज्ञानाची आणि परमार्थाची खरी खूण दाखवली आहे.

विस्तृत विवेचन:
या शेवटच्या कडव्यात संत सेना महाराजांनी ज्ञानेश्वरांना निधान (अमूल्य धन) आणि आत्मज्ञान देणारे म्हणून गौरवले आहे.

सेना म्हणे माझा ज्ञानदेव निधान: 'निधान' म्हणजे अमूल्य ठेवा, गुप्त धन. लौकिक जीवनात लोक धन-संपत्तीला निधान मानतात, परंतु संत सेना महाराजांसाठी ज्ञानेश्वर हेच त्यांचे सर्वात मोठे आणि खरे निधान आहेत. हे निधान केवळ भौतिक नसून ते आध्यात्मिक आहे. ज्ञानेश्वरांमुळे त्यांना परमानंद, समाधान आणि मोक्ष प्राप्त होणार आहे, म्हणून ते त्यांना अनमोल ठेव्यापेक्षाही अधिक श्रेष्ठ मानतात.

दाविली निज खूण ज्ञानदेवे: 'निज खूण' म्हणजे आत्मज्ञान, ईश्वराचे खरे स्वरूप, स्वत्वाचे रहस्य किंवा परमार्थाची गुह्य गोष्ट. ज्ञानेश्वरांनी सेना महाराजांना हे गूढ रहस्य उलगडून दाखवले आहे. याचा अर्थ असा की, केवळ ज्ञानेश्वरांच्या कृपेमुळेच त्यांना ईश्वराचे दर्शन झाले आहे, त्यांना आत्मज्ञानाची अनुभूती झाली आहे आणि परमार्थाचा खरा मार्ग सापडला आहे. हे कडवे संत सेना महाराजांच्या आध्यात्मिक प्रवासातील अंतिम आणि सर्वोच्च स्थिती दर्शवते, जिथे त्यांना ज्ञानेश्वरांच्या कृपेने आत्मसाक्षात्कार झाला आहे.

उदाहरणार्थ: ज्याप्रमाणे एखादा खजिना शोधणारा माणूस खूप प्रयत्नांनंतर त्याला सापडलेला खजिना पाहून आनंदित होतो, त्याचप्रमाणे संत सेना महाराजांना ज्ञानेश्वरांमुळे मिळालेले आत्मज्ञान हे सर्वात मोठे निधान वाटते.

समारोप आणि निष्कर्ष
संत सेना महाराजांचा हा अभंग त्यांच्या संत ज्ञानेश्वरांवरील एकनिष्ठ भक्तीचे आणि अढळ श्रद्धेचे प्रतीक आहे. या अभंगातून त्यांनी ज्ञानेश्वरांना केवळ एक संत किंवा गुरु न मानता, त्यांना आपले सर्वस्व मानले आहे. ज्ञानेश्वर हेच त्यांचे गुरु, माता, पिता, सोयरे, जिवलग मित्र आणि अखेरचे निधान आहेत. ज्ञानेश्वरांच्या कृपेनेच त्यांना भवसागरातून मुक्ती मिळाली, सांसारिक व्यथांचा नाश झाला आणि आत्मज्ञानाची खरी खूण गवसली.

या अभंगातून संत सेना महाराजांनी हेच सांगण्याचा प्रयत्न केला आहे की, परमार्थाच्या मार्गावर वाटचाल करताना गुरुचे महत्त्व अनमोल आहे. ज्याला असा सद्गुरु मिळतो, त्याचे जीवन कृतार्थ होते. ज्ञानेश्वरांच्या कृपेने संत सेना महाराजांना जीवनातील अंतिम सत्य आणि परमानंद प्राप्त झाला, हेच या अभंगाचे सार आहे.

या अभंगातून आपल्याला गुरुभक्ती, शरणागती आणि ईश्वरावरील अविचल श्रद्धा या मूल्यांचे दर्शन होते. संत सेना महाराजांनी ज्ञानेश्वरांना केंद्रस्थानी ठेवून आपल्या जीवनातील प्रत्येक पैलूला त्यांच्याशी जोडले आहे, जे त्यांच्या भक्तीची खोली दर्शवते. हा अभंग भक्तांसाठी एक आदर्श असून, गुरुवर पूर्ण निष्ठा ठेवल्यास सर्व कठीण प्रसंग पार करता येतात आणि आत्मज्ञान प्राप्त होते, असा संदेश देतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-29.06.2025-रविवार.
===========================================