संत सेना महाराज-धूप दीप धृत साज आरती-2

[Atul Kaviraje]

                          "संत चरित्र"
                         ------------

          संत सेना महाराज-

२. 'वारणे दा कमला पती।'

शब्दार्थ:

वारणे: ओवाळून टाकणे, अर्पण करणे, स्वतःला समर्पित करणे. एखाद्या वस्तूचे किंवा स्वतःचे बलिदान देणे, किंवा एखाद्यावर ओवाळून टाकावे असे वाटणे.

दा: (या संदर्भात 'चे' किंवा 'प्रती') कमला पती यांच्याप्रती.

कमला पती: लक्ष्मीचा पती, अर्थात भगवान विष्णू. वारकरी संप्रदायात हे नाव विठ्ठलासाठीही वापरले जाते, कारण विठ्ठल हा विष्णूचाच अवतार मानला जातो.

सरळ अर्थ: हे सर्व मी कमला पतीला (विष्णूला/विठ्ठलाला) ओवाळून टाकत आहे/अर्पण करत आहे. किंवा त्यांच्यावर माझे सर्वस्व ओवाळून टाकावे असे वाटते.

विस्तृत विवेचन:

या चरणात संत सेना महाराजांच्या भक्तीची पराकाष्ठा आणि शरणागतीची भावना व्यक्त होते. 'वारणे' या शब्दातून केवळ बाह्य वस्तू अर्पण करणे नव्हे, तर आपले सर्वस्व, आपले जीवन, आपला अहंकार, आपल्या इच्छा, आपल्या वासना भगवंताच्या चरणी समर्पित करण्याची भावना सूचित होते. ही आत्मसमर्पणाची सर्वोच्च अवस्था आहे, जिथे भक्त स्वतःचे अस्तित्व विसरून पूर्णपणे भगवंताशी एकरूप होण्याचा प्रयत्न करतो.

'कमला पती' या संबोधनातून भगवंताचे ऐश्वर्य, सामर्थ्य आणि कृपाळूपणा ध्वनित होतो. जो लक्ष्मीचा स्वामी आहे, तो सर्वसमर्थ आणि भक्तांचे मनोरथ पूर्ण करणारा आहे. अशा सर्वशक्तिमान देवाला आपले सर्वस्व अर्पण करण्यात भक्ताला आनंद आणि धन्यता वाटते.

ही केवळ एक औपचारिक आरती नसून, ती आत्म्याच्या आणि परमात्म्याच्या मिलनाची आकांक्षा आहे. जसा दीप स्वतः जळून प्रकाश देतो, तसेच भक्त आपले 'मी'पण जाळून भगवंताच्या सेवेत स्वतःला विलीन करतो.

उदाहरण: एखादी आई जशी आपल्या बाळासाठी आपले सर्वस्व ओवाळून टाकते, किंवा एक निस्सीम सैनिक आपल्या देशासाठी आपले जीवन समर्पित करतो, त्याचप्रमाणे संत सेना महाराज आपल्या आराध्य दैवतासाठी आपले सर्वस्व ओवाळून टाकत आहेत. हे समर्पण निस्वार्थ आणि पूर्णत्वाने भरलेले आहे.

समारोप
संत सेना महाराजांच्या या अभंगातून साधी, सरळ पण अत्यंत गहन भक्ती प्रकट होते. ते केवळ बाह्य पूजाविधींचे वर्णन करत नाहीत, तर त्यामागे दडलेल्या आत्मसमर्पणाच्या आणि निस्सीम प्रेमाच्या भावनेवर भर देतात. 'धूप दीप धृत साज आरती' हे भौतिक अर्पणाचे प्रतीक असले तरी, 'वारणे दा कमला पती' यातून सर्वस्वाचे, अहंकाराचे आणि जीवनाचेच भगवंताच्या चरणी समर्पण सूचित होते. ही भक्ती केवळ कर्मकांडापुरती मर्यादित नसून, ती आंतरिक शुद्धतेची आणि भगवंताशी एकरूप होण्याची तळमळ दर्शवते.

निष्कर्ष
हा अभंग आपल्याला शिकवतो की खरी भक्ती ही केवळ दिखावा किंवा रीत पाळणे नाही, तर ती पूर्ण शरणागती आणि प्रेमाने भरलेले जीवन आहे. आपल्या जीवनातील प्रत्येक कृती, विचार आणि भावना भगवंताला अर्पण करणे हीच खरी आरती आहे. संत सेना महाराजांनी या छोट्याशा अभंगातून भक्तीचा अंतिम मार्ग – आत्मसमर्पण अत्यंत प्रभावीपणे मांडला आहे. हे आपल्याला स्मरण करून देते की जेव्हा आपण आपले सर्व काही परमेश्वराला अर्पण करतो, तेव्हाच खऱ्या अर्थाने आपल्याला आंतरिक शांती आणि आनंद प्राप्त होतो.

 संतरत्न सेनामहाराज आगळे व्यक्तिमत्त्व' या लेखात लक्ष्मण शंकर शिंदे यांनी वारकरी संप्रदायाच्या संतांची संगत-सोबत मिळाल्याने स्वामी रामानंदांच्या पावलावर पाऊल न टाकता "महाराष्ट्रातील संतांच्या शिकवणीचा परिणाम सेनाजींच्या मनावर झाला. रामानदानी राम-सीता उपासनेची शिकवण दिली; पण सेनाजींनी गुरूंच्या पावलावर पाऊल न टाकता स्वतंत्रपणे वैष्णव धर्माचा पुरस्कार केला व मध्यभारतात प्रचार केला. सेनामहाराज महाराष्ट्रात आले. आळंदी. पंढरपूर, सासवड वगैरे तीर्थांच्या ठिकाणी ते जात. ते पंढरपूरचे एकनिष्ठ वारकरी झाले होते व नित्यनियमाने पंढरीची वारी करीत ज्ञानदेवांच्या संप्रदायातील ते एक संत कवी होत."

 उत्तर प्रदेशातील काशी येथे 'सैन पंथ' सेनाजर्जीच्या नावे स्थापन झालेला आहे; परंतु हा पंथ त्यांच्या अनुयायांनी स्थापन केलेला असावा. त्यांच्या समाज बांधवांच्या मनामध्ये सेनार्जींबद्दल आदर असल्याने या पंथाची स्थापना झाली असावी. या पंथाच्या उत्तर भारतामध्ये शेकडो शाखा आज अस्तित्वात आहेत. सेनाजींनी 'हरिभक्ती' या संप्रदायाचा प्रचार आणि प्रसार संपूर्ण उत्तर भारतामध्ये केला. या भक्तिपंयाचा प्रचार करता करता सेनार्जींची प्रकृती क्षीण होऊ लागली होती. बांधवगड सोडताना राजा वीरसिंहला दिलेला शब्द सेनाज्जीना आठवला व या उतारवयात ते आपल्या सहकारी भक्तांसमवेत बांधवगडला निघाले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-01.07.2025-मंगळवार.
===========================================