श्रीमद्भगवद्गीता- श्लोक १४: ततः श्वेतैर्हयैर्युक्ते महति स्यन्दने स्थितौ-

[Atul Kaviraje]

श्रीमद्भगवद्गीता-

श्लोक १४:

ततः श्वेतैर्हयैर्युक्ते महति स्यन्दने स्थितौ ।
माधवः पाण्डवश्चैव दिव्यौ शङ्खौ प्रदध्मतुः ॥

श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय १, श्लोक १४
(Shreemad Bhagavad Gita - Adhyay 1, Shlok 14)

श्लोक (Devanagari):
ततः श्वेतैर्हयैर्युक्ते महति स्यन्दने स्थितौ ।
माधवः पाण्डवश्चैव दिव्यौ शङ्खौ प्रदध्मतुः ॥

✦ श्लोकाचा अर्थ (Pratyek Shlokacha Arth):
ततः – त्यानंतर
श्वेतैः हयैः युक्ते – पांढऱ्या घोड्यांनी युक्त
महति स्यन्दने स्थितौ – मोठ्या रथावर स्थित असलेले
माधवः – श्रीकृष्ण
पाण्डवः च एव – आणि पांडव अर्जुन
दिव्यौ शङ्खौ प्रदध्मतुः – दोघांनी दिव्य शंख वाजवले

मराठीत अर्थ:
यानंतर, पांढऱ्या घोड्यांनी युक्त असलेल्या विशाल रथावर असलेले श्रीकृष्ण (माधव) आणि अर्जुन (पांडव) यांनी आपापले दिव्य शंख वाजवले.

✦ सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth):
या श्लोकात युद्धभूमीवर अर्जुन व श्रीकृष्ण यांच्या दृष्टीने एक अत्यंत महत्त्वाचा क्षण वर्णन केला आहे. श्रीकृष्ण हे अर्जुनाचे सारथी म्हणून त्याच्या रथात आहेत. हे रथ पांढऱ्या, शुभ्र अशा घोड्यांनी ओढलेले आहेत – जे विजय, पवित्रता आणि धर्माचे प्रतीक आहे.

'माधव' म्हणजे भगवान श्रीकृष्ण – जो साक्षात् विष्णूचा अवतार आणि 'पांडव' म्हणजे अर्जुन – धर्माच्या बाजूचा प्रमुख योद्धा. त्यांनी जे शंख वाजवले ते "दिव्य" होते – म्हणजेच सामान्य नाहीत, ते तेजस्वी, पवित्र, आणि विशेष सामर्थ्य असलेले होते.

या दिव्य शंखनादाचा अर्थ युद्धाची तयारी आणि आत्मविश्वासाचा उद्गार होता. याचा प्रतिसाद समोरच्या कौरव सैन्यावर एक प्रभाव टाकणारा ठरतो – की धर्मबळाची सुरुवात झाली आहे.

✦ विस्तृत विवेचन (Vistrut Vivechan):
श्रीकृष्णाचा रथसंचालन:
भगवान श्रीकृष्ण स्वतः रथ चालवत आहेत – हेच एक महान दर्शन आहे. विश्वाचा पालनकर्ता, तो स्वतः एक भक्ताच्या (अर्जुन) रथाचा सारथी होतो – ही भगवंताची भक्तनिष्ठा दर्शवते.

पांढरे घोडे:
पांढऱ्या घोड्यांचे वर्णन म्हणजे रथाची पवित्रता, निर्मळता आणि उच्च आध्यात्मिक शक्ती दर्शवते. हे फक्त एक सैनिकी रचना नाही, तर एक आध्यात्मिक संकल्प आहे.

दिव्य शंख:
गीतेमध्ये "दिव्य" हा शब्द अतिशय अर्थपूर्ण आहे. हे शंख सामान्य न राहता विशेष, विलक्षण, तेजस्वी, आणि प्रभावशाली आहेत. शंखनाद हा प्राचीन भारतात विजयाचा आणि शुभारंभाचा संकेत मानला जातो.

शंखनादाचा प्रभाव:
या शंखनादाने समोरच्या शत्रूंच्या मनात भीती निर्माण होते आणि आपल्या बाजूला आत्मविश्वास, उत्साह आणि धर्मबळ मिळते.

अर्जुन आणि कृष्णाचा संवाद सुरू होण्यापूर्वीचा क्षण:
हा श्लोक त्या क्षणाचे चित्र उभे करतो जिथे आध्यात्मिक शौर्य आणि धर्मयुद्धाची सुरुवात होते. यानंतरच अर्जुनाचे संदेह, त्याचे मनोबल आणि श्रीकृष्णाचे गीता उपदेश सुरू होतात.

✦ उदाहरण (Udaharan):
प्रत्येक युद्धात, विशेषतः नैतिक व आध्यात्मिक संकटाच्या वेळी, आपले अंतःकरण हेच पांढरे घोडे आहेत, आणि आपले विवेक म्हणजे श्रीकृष्ण. जेव्हा आपण सत्याच्या मार्गावर स्वतःला उभे करतो, तेव्हा आपल्याला "दिव्य शंखनाद" करावा लागतो – म्हणजे आत्मविश्वासाने सत्यासाठी उभे राहावे लागते.

✦ आरंभ (Arambh):
या श्लोकात युद्धाच्या आधीचा ताठ मानेने उभा असलेला अर्जुन आणि त्याच्या सारथ्याची जबाबदारी घेतलेला भगवान श्रीकृष्ण यांची महत्त्वपूर्ण भूमिका प्रकट होते. या दृश्याने महाभारत युद्धाचा गंभीर आणि पवित्र आरंभ सूचित होतो.

✦ समारोप व निष्कर्ष (Samarop ani Nishkarsha):
या श्लोकाने एक गोष्ट स्पष्ट होते – जेव्हा भक्त (अर्जुन) आणि भगवंत (श्रीकृष्ण) एकत्र येतात, तेव्हा धर्माचे बळ वाढते. याचा संदेश असा आहे की जीवनात संकटसमयी आपल्याला विवेक, श्रद्धा, आणि आत्मविश्वासाने युक्त राहून कार्य करावे लागते.

शंखनाद म्हणजे आत्मशक्तीचा आविष्कार – ज्याने आपली भीती जाऊन धर्मासाठी लढण्याची ऊर्जा प्राप्त होते.

अर्थ: त्यानंतर, शुभ्र घोड्यांनी जोडलेल्या महान रथात बसलेले भगवान श्रीकृष्ण (माधव) आणि अर्जुन (पांडव) यांनीही आपापले दिव्य शंख वाजवले.

थोडक्यात: कृष्ण आणि अर्जुनाने आपले शंख वाजवून प्रत्युत्तर दिले. 🐎🎺

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-25.07.2025-शुक्रवार.
===========================================